Wat ik op mijn kussen ontdek, de realiteit die zich in mijn geest ontwikkelt en hoe ik in het leven sta, is het meest wezenlijk activistische dat ik te bieden heb.
Een interview met Ans Schravendeel.
Is klimaatverandering een thema in jouw persoonlijke beoefening en hoe uit zich dat?
Dat is tweeledig: in het moment weten wat ik ervaar als ik op een kussen zit en door de dag heen wat ik zeg en doe. Ik ben verbonden met de realiteit waarin ik leef, eet, wijze van vervoer, wat ik koop en niet koop. Meditatie kan ik niet los zien van mijn leven. Klimaatverandering raakt me, houdt me bezig, ik ervaar de dreiging, het roept weerstand op en het heeft een emotionele lading.
Vind je in de Dhamma aanknopingspunten hiervoor en zo ja, welke zijn dat?
Leven is een deel van mijn meditatieproces. Meditatie is heel praktisch. Het vertaalt zich naar omgaan met wat leeft. Het onderwerp karma komt dan in me op. Bewuste intenties en dat wat ik doe en zeg heeft invloed en komt bij me terug. Toen ik 4 jaar was hadden mijn ouders hun eerste auto. De wereld werd groter, gemakkelijker te bereiken en sneller. Nu, 55 jaar later, heeft dat gevolgen. Dat was toen niet de bedoeling, maar de negatieve effecten zijn er wel. Karma kan dan een zweem krijgen van ‘eigen schuld, dikke bult’. Dat is een te simpele benadering van oorzaak-gevolg. In de omstandigheden met betrekking tot klimaat zitten ontelbare invloeden die samen een gevolg met zich meebrengen.
In de Anguttara Nikaya (AN 5.57) wordt beschreven hoe het de natuurlijke gang van zaken is dat ik verouder, ziek word en zal sterven. Er is een constante verandering gaande die ik als stressvol ervaar, onbestendig, iets dat schuurt. Dat vervolgt met ‘ik ben eigenaar van mijn daden, ik ben erfgenaam van mijn handelingen’. Dat kader en het inzicht vanuit de boeddhistische psychologie dat ik geen invloed heb op de drie karakteristieken van het bestaan (dukkha, anicca en anatta) geeft mij een uitgangspunt waarin ik bewust verantwoordelijkheid draag voor wat ik zeg en doe. Vanuit het besef van oncontroleerbaarheid kan ik het juiste midden vinden om bewuste keuzes te maken. En het zorgt voor appreciatie van het leven, waardering deel te zijn van het leven. Het geeft de mogelijkheid om contact te maken met de realiteit, wat minder stress geeft. Dan zijn er zaken waar ik wel invloed op heb. Zoals stoppen met auto rijden, vliegen.
Je noemt appreciatie voor het leven. Heb je in gelijke mate appreciatie voor de dood?
(Ank moet hier even over nadenken). Mijn moeder is in de 90 en onlangs reed ik naar haar toe vanwege haar tiende TIA. Ik wist niet hoe ik haar zou aantreffen. Wat ik echter vergeten was: ‘zoals jij (moeder) sterft, zo sterf ik ook’. Klimaatverandering brengt vervuilde lucht met zich mee, ons voedsel is niet goed. Te weten dat sterven een natuurlijke gang van zaken is, dat ik zal sterven, geeft ruimte om ook de bedreigingen van bijvoorbeeld vervuilde lucht te zien als oorzaak van sterfelijkheid.
Rijd je nog auto?
Ja, vanwege mijn eigen fysieke beperking heb ik een auto nodig om me te verplaatsen. Het is een dilemma in keuzes die ieder mens moet maken.
Vind jij dat boeddhisten en sangha’s zich activistischer zouden moeten opstellen op het thema klimaatverandering?
In elke sangha zijn er mensen met een dominante mentale gesteldheid uit de boeddhistische psychologie: lobha (hebzucht), dosa (boosheid) en moha (onwetendheid). Een dosa-type zal zoeken naar heilzame acties; een lobha-type zal plannen maken en met oplossingen komen; en een moha-type heeft genoeg aan zijn eigen leven en trekt zich bij voorkeur terug. Wat ik op mijn kussen ontdek, de realiteit die zich in mijn geest ontwikkelt en hoe ik in het leven sta, is het meest wezenlijk activistische dat ik te bieden heb.
Je bent ook betrokken bij het Groningse initiatief ‘Boeddha Bloeit’. Wat is dat precies?
In 2010 zijn we met een aantal Groningse sangha’s gestart om een gezamenlijke Vesak-viering te organiseren. Daarbij waren betrokken: Vipassana, Zen, Tibetaans boeddhisme en Leven in Aandacht. Na een aantal jaren is dat veranderd naar het samen organiseren van een open dag. In 2022 nam Senko de Boer sensei het initiatief om samen iets te organiseren rondom klimaatverandering: het volgen van een cursus. Afgelopen 30 november was er een dag met als thema ‘grond onder de voeten’, waarbij vanuit elke sangha begeleidingen waren: de vier elementen (Zen); Tonglen (Tibetaans boeddhisme); lezing (vipassana; Ank); zang (Leven in Aandacht; ‘May I take peaceful steps upon the earth’).
Zijn er nog andere dingen die je kwijt wilt rondom het thema boeddhisme en klimaatverandering?
Ik moet denken aan ‘behandel de ander zoals je zelf behandeld wilt worden’ een mooi uitgangspunt van Karen Armstrong, nog verder aangescherpt in haar boek Compassie: ‘Compassie is onze drijfveer om ons onvermoeibaar in te zetten om het leed van onze medemensen te verlichten, om afstand te doen van onze troon in het middelpunt van onze wereld en daar een ander plaats te laten nemen… Door iedereen… te behandelen met rechtvaardigheid, billijkheid en respect.’ Wat klimaatverandering betreft is het van belang om het gesprek erover met elkaar aan te gaan en te observeren hoe we met elkaar communiceren. Compassie betekent afstand nemen van onze troon, onszelf niet te zien als het middelpunt van de wereld en de ander uit te nodigen om op onze troon plaats te nemen. Dat kan alleen als we ons bewust zijn van ons eigen standpunt en van de troon waarop we zitten.
Geef een reactie