In het Boeddhistisch Dagblad is op een goede manier, vind ik, de afgelopen week al veel geschreven over de ethiek en het leraarschap. Ook ik vind het toe te juichen dat spirituele leraren aan ethische gedragscodes moeten voldoen, net zoals de leraren in ons onderwijs of psychotherapeuten.
Maar daarnaast is ook de rol van de leerling, het gedrag van de leerling belangrijk, die kan zorgen dat misbruik van macht van een leraar niet plaatsvindt.
Als leerling moet je denk ik, oppassen om niet je idealen, dromen en verwachtingen op je leraar te projecteren. Het eerste wat een leerling zou moeten doen, mijns inziens, is de instelling te hebben om te leren op eigen benen te staan. Leren om autonoom te zijn, om met niets anders genoegen te nemen dan met je authentieke zelf.
En de sleutel om dat te leren lijkt mij logischerwijs de dharma. Omdat de dharma niet statisch is, omdat het een levend iets is. En dus ook geen vaststaande antwoorden heeft. Niets heeft wat je in blinde devotie zou kunnen omarmen.
De scheve verhoudingen beginnen, denk ik, wanneer we de dharma als een dogma beschouwen en we onze leraar benaderen als de guru die de wijsheid in pacht heeft, en andersom, als de leraar zich gedraagt als de guru die de wijsheid in pacht heeft.
Wijsheid, waarheid, werkelijkheid, heeft zichzelf in pacht. Er is niemand die mij dat kan laten ervaren dan ikzelf. De grootste vragen over mijn bestaan kunnen niet uitgelegd worden door een ander. Kunnen niet worden beantwoord door een dogma. En ook niet door een guru, een priester, een dominee, een roshi, een lama, een monnik of wie dan ook.
Die vragen kun je alleen maar realiseren in jezelf. Die waarheid moet je zelf realiseren.
Een goede leraar is dus wat mij betreft slechts een poort. Een wijzende vinger. Zij/hij wijst je de richting waar je moet kijken. En waar je zou kunnen zoeken om jouw waarheid te vinden.
Een leraar kan je helpen om wakker te worden. En kan je helpen als je blijf steken in een inzicht waarvan je denkt dat je het nu echt gevonden hebt. Maar een leraar is niet degene die ‘het’ weet. Zij/ hij helpt je alleen om te worden wie je kunt zijn.
Sommigen zeggen dat ze daar geen leraar voor nodig hebben. Dat ze al heel goed op hun eigen benen kunnen staan. En dat is ook prima. Zolang het maar geen ‘eigenwijsheid’ wordt in plaats van wijsheid. Want eigenwijsheid hebben we al genoeg in deze wereld.
Hennie zegt
Alexander Berzin heeft in zijn boek ‘De relatie met een spirituele leraar’ dit onderwerp in 250 pagina’s (!) uitgebreid verkend. Zijn verhaal heeft dezelfde strekking als uw verhaal : leraar én leerling hebben de verantwoordelijkheid goed met de rol om te gaan.
Marja Timmer zegt
Bedankt voor de tip! Dat boek ken ik nog niet.
Frank Uyttebroeck zegt
Marja,
Het boek van Berzin waarnaar wordt verwezen is zeer gedegen, maar behelst uitsluitend de leraar><leerling verhouding in het Tibetaans boeddhisme. Interessant (zoals vrijwel alles van Berzin), maar wat eenzijdig. Zie voor het lezen van het gehele boek op Berzin's site: http://www.berzinarchives.com/web/x/nav/group.html_1305527811.html
Ik heb een aantal jaren geleden een soort samenvatting gemaakt van dit boek. Mogelijk vind je het nuttig om deze samenvatting te lezen. Laat maar weten, dan stuur ik jou een pdf.
Warme groet,
Frank Uyttebroeck
(ps: jammer dat wij hier niet rechtstreeks pdf-bestanden kunnen delen, maar dat zou wellicht al te gek worden.)
Marja Timmer zegt
Ja graag Frank!
Frank Uyttebroeck zegt
Beste Marja (en andere geïnteresseerden):
ik heb het pdf-bestand van de samenvatting op een pagina van mijn persoonlijke website gezet. Kun je zo downloaden.
http://frankuyttebroeck.nl/berzin-relatie-met-een-spirituele-leraar/
Hopelijk is het nuttig.
Warme groet,
Frank Uyttebroeck
Marja zegt
Bedankt!
Judith Nachtschade zegt
Misschien begrijp ik je niet goed hoor, vandaar een vraag:
Is de leerling juist niet op zoek naar dat authentieke zelf waar hij genoegen mee moet nemen en wil hij nu juist niet gewezen worden waar te kijken door iemand met meer kennis op dit gebied (de dharma), laat zeggen iemand met meer autoriteit, dan hijzelf? Hierdoor ontstaat de verhouding leerling/leraar, waarbij de leraar een bepaald vertrouwen toegekend “moet” worden.
Maar hoe kan een leerling zich niet laten misbruiken? Dan moet de leerling van tevoren weten wat de leraar gaat doen, misbruik wordt toch pas op het moment zelf, op het moment dat de leraar misbruik maakt van zijn (machts)positie geconstateerd? En de leerling heeft de leraar zijn vertrouwen geschonken omdat dat een voorwaarde is om die leerweg samen te bewandelen.
Hoe zie je dat dan? Natuurlijk is de leraar niet alwetend, maar daar gaat het lijkt mij niet om. Indien er sprake is van misbruik dan wordt door de leraar, opzettelijk, bij de leerling grenzen overtreden die gerespecteerd hadden moeten worden. Of vind je dat die leerling dan duidelijker zijn grenzen had moeten aangeven, terwijl de leraar dan weer kan zeggen dat die grenzen hem in de weg zitten bij het vinden van het authentieke zelf? (En de leerling juist om hierbij te komen zich heeft overgegeven?)
Hoop dat het wat duidelijk is….
Marja zegt
Hoi Judith, zoals ik in de eerste alinea van dit stukje tekst schrijf vind ik het toe te juichen dat spirituele leraren aan ethische gedragscodes moeten voldoen, net zoals de leraren in ons onderwijs of psychotherapeuten. Daarnaast denk ik dat leerlingen vaak op een manier met een leraar omgaan alsof het een heilige, een guru is. Daarom benadruk ik het aspect van dat, als je deze weg gaat, Het er niet om gaat dat je een leraar volgt, of zelfs verheerlijkt, en denkt dat zij/hi al je problemen kan oplossen, maar dat je zélf op zoek gaat, en de leraar ziet als een wegwijzer, in de zin van,zij/hij die de richting kan wijzen waar je zou kunnen zoeken om jouw authentieke zelf te vinden.
Judith Nachtschade zegt
Misschien ben ik niet duidelijk geweest. Ik had gelezen dat je geschreven had dat je het toe te juichen vind dat er een ethische gedragscode gehanteerd wordt.
Maar je schrijft ook dat “…daarnaast is ook de rol van de leerling, het gedrag van de leerling belangrijk, die kan zorgen dat misbruik van macht van een leraar niet plaatsvindt.”
Ik denk, gezien er (hopelijk) sprake is van een vertrouwensrelatie, de leerling vertrouwt op dat de leraar hem de weg wijst en dat de leraar geen misbruik maakt van zijn positie. Daarbij hoeft de leraar toch nog geen heilige te zijn voor de leerling of als zodanig door de leerling gezien te worden. Als ik lees wat je schrijft, komt het op mij over dat misbruik door de leraar van de leerling ook een beetje eigen schuld is. Ik denk dat er genoeg gevallen zijn, waarbij deze vlieger niet opgaat. Ik zeg het misschien wat ongechargeerd, maar m.i. is misbruik maken in een vertrouwensrelatie niet af te wentelen op degene die in zekere zin minder macht heeft, dat kan ook zijn in kennis die de leerling op wil doen. Als de leerling de leraar als een guru ziet kan de leerling zijn eigen grenzen overgaan maar juist dan zou de leraar dat de leerling moeten tonen en dat niet okay vinden. En als de leraar een goede leraar is, zal hij dat guru plaatje niet op zich moeten laten projecteren, dit de leerling duidelijk moeten maken dat hij, de leraar, ook maar een mens is.
Blijft de leerling toch projecteren en slaafs volgen, dan laat hij zich misschien gebruiken, maar dat is m.i. wat anders dan misbruik.
Edel Maex zegt
“dat die leerling dan duidelijker zijn grenzen had moeten aangeven, terwijl de leraar dan weer kan zeggen dat die grenzen hem in de weg zitten bij het vinden van het authentieke zelf? (En de leerling juist om hierbij te komen zich heeft overgegeven?)”
Dat is glashelder de dynamiek van het misbruik. Deze redenering is misbruik op zich. Het is een klassieke double bind. De tragiek is dat zowel leerlingen als leraren vaak geloven dat het zo hoort.
Judith Nachtschade zegt
Dat bedoel ik maar meneer Maex….
De leerling heeft, moet zich in zekere zin tot op zekere hoogte overgeven, dat is vertrouwen schenken aan iemand, een zenleraar in dit geval. De leerling hoopt iets te leren of begeleiding te krijgen van zo een persoon en als deze persoon misbruik maakt van….dat kan niet.
Maar of de leraar ook vindt dat het zo hoort, dat weet ik niet, de leraar zal er op bepaalde vlakken persoonlijke voldoening uit halen. Diegene die de grenzen overschrijd, blijft m.i. de dader.
Edel Maex zegt
De leerling moet zich overgeven. Dat is de leugen waar het altijd mee begint.
Jduith zegt
Ik schrijf ook tot op zekere hoogte. Daarmee bedoel ik dat de leerling er van uit moet proberen te gaan dat de leraar het belang van hem als leerling als uitganspunt heeft. De leerling komt immers bij de leraar om te leren, vergelijkbaar met een reguliere vakopleiding volgen, dan ga je er ook van uit dat de leraar jou de weg wijst, de tools geeft om te worden tot…..
Blinde, totale overgave lijkt me inderdaad niet handig, maar dan nog heeft de leraar grenzen te respecteren en niet over te gaan ondanks het gedrag van de leerling. de leraar zal de leerling kunnen wijzen op zijn volgzame gedrag en hier geen misbruik van maken.
Marja zegt
Ik vind het heel belangrijk dat leraren zich aan ethische gedragscodes moeten binden. En ook gewoon berecht worden als ze zich misdragen, net als elke andere burger.
Maar dat vertrouwen hebben in je leraar blinde devotie betekent? Nee, dat denk ik niet. Je kunt vertrouwen in je leraar hebben, en nog steeds je autonomie bewaren. Als een guru geen leerlingen heeft die hem een guru vinden, blijft er van de guru weinig over. Dus de rol van leerlingen en studenten is daarin essentieel.
Judith Nachtschade zegt
De leerlingen maken de leraar, zeker.
Ik heb ook niet willen communiceren dat vertrouwen in een leraar blinde devotie is. Vertrouwen hebben in een leraar (wat voor een leraar dan ook) is m.i. nodig om iets te kunnen leren van iemand, en kritisch zijn is noodzakelijk. Maar in geval van blinde devotie door een leerling heeft een leraar niet het recht om iemand te misbruiken en zal de leraar de verstandige moeten zijn en de leerling weer op de grond moeten zetten.
En het gaat niet zozeer of een leraar als goeroe wordt gezien, het gaat om het feit dat er in de leraren zijn die leerlingen misbruiken en of die leraren nu als alwetend wordt gezien of niet, die leraar moet zijn leerlingen niet misbruiken. Ik vind gewoon dat degene die misbruikt wordt, daar eigenlijk weinig tegen kan doen, want dan is het al gebeurd anders is er geen sprake van misbruik. Hij kan misschien zorgen dat het niet herhaald wordt, maar dat is maar dan is diegene al slachtoffer en is het perspectief van zo iemand anders.
Maar ja, zo kunnen we heen en weer blijven antwoorden… :)
Judith Nachtschade zegt
Nog even, sorry,
Ik ben het met je eens dat je je als leerling alert kunt zijn of de leraar je gebruikt dan wel misbruikt en dat je die situatie kunt beëindigen. Maar dan moet er al iets vervelend zijn gebeurd, misbruik, het kwaad is dan al geschiet, anders kan geen sprake zijn dat iets als misbruik wordt ervaren, en benoemd.
Ik ben echt benieuwd hoe je dit ziet, dat misbruik van macht kunnen voorkomen.
Marja zegt
Op facebook zag ik net dat iemand reageerde op deze cartoon met een quote. En die vat precies samen wat ik bedoel:
“You are your own teacher,
Looking for teachers can’t solve your own doubts
Investigate yourself to find the truth- inside, not outside. Knowing yourself is most important”
-Ajahn Chah-
Juditn Nachtschade zegt
Ja dat had ik gelezen, ik ben er ook helemaal voor om je eigen leraar te zijn.
Neemt niet weg dat in het algemeen in het Boeddhisme er gewerkt wordt met een leraar die de leerling de weg wijst, en dan is het handig dat die leraar wel het welzijn van de leerling als uitgangspunt neemt en niet zijn eigen financiële (geld plukken bij de leerling) of lichamelijke (in het kader van seksueel misbruik) welzijn
Helen zegt
Judith, helaas leven we niet in een wereld met ideale leraren. Je kunt wel willen dat er alleen maar goede leraren zijn die het beste met de leerlingen voorhebben maar zo zit de werkelijkheid niet in elkaar. Je gezonde verstand gebruiken en kritisch blijven is wat je als leerling kunt doen. Dat is je kracht en maakt je krachtig. En je kunt nooit voorkomen dat er iets vervelends gebeurt. Het is een utopie om te verwachten dat dat mogelijk zou zijn. Ik lees in het algemeen een enorme weerstand om slachtoffers een bepaalde mate van verantwoordelijkheid te geven. Een zelfde discussie is indertijd in de vrouwenbeweging en psychiatrie gevoerd. Het slachtofferzijn moet eerst goed gezien worden maar daarna(ast) is het belangrijk om ook je eigen verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gedrag/houding tav situaties. Daar gaat de Dharma over; bewustwording.