Had de profeet Mohammed geweten van het bestaan van de Boeddha, dan zou hij hem als een belangrijke religieuze figuur hebben gezien, net zoals hij in Abraham en Jezus geestverwanten onderkende, schrijft godsdiensthistorica Karen Armstrong in haar boek Een geschiedenis van God uit 1993.
Bij alles zouden we bijna vergeten dat de islam van Mohammed (570-632) van oudsher een edelmoedige religie is die verdraagzaamheid en sociale rechtvaardigheid hoog in het vaandel voert. De Koran, de collectie van goddelijk geïnspireerde inzichten die de profeet stukje bij beetje dicteerde, spreekt van Allah als een transcendente werkelijkheid in en achter alles en iedereen. Allah is een onzegbare eenheid, niet de persoonlijke God van het christendom die via een zoon mens is geworden en dusdoende in een soort spagaat met zichzelf is geraakt.Mohammed ging uit van een basisreligie naar de waarheden waarvan de wijsheidstradities van verschillende culturen verwezen. In deze geest leefden onder islamitische heerschappij moslims, joden en christenen eeuwenlang in vrede naast en met elkaar samen, ook in Europa. Allah was en is een god die vraagt materiële welvaart te delen met anderen die het minder hebben en respect te hebben voor mens, dier en natuur.
Monotheïsme
Het boek van Karen Armstrong had ik de afgelopen week bij me tijdens een retraite van enkele dagen bij mijn oude vrienden, de benedictijnen van de Sint Adelbert abdij in Egmond. Ik had me opgemaakt om in die omgeving de spiritualiteit van de Boeddha en Jezus aan een nader onderzoek te onderwerpen, maar terwijl ik er was, deed de actualiteit het beeld kantelen.
Monotheïsme komt in soorten en maten en het is nuttig op te merken dat dit niet van zichzelf eenkennig is. Dit is een specifieke problematiek van vooral het westerse christendom. En terwijl wij tegen de achtergrond van onze eigen historie vaak geneigd zijn de raakvlakken van boeddhisme en christendom te bestuderen, zou het vanuit het eigentijdse perspectief voor de hand liggen hier ook de islam in te betrekken, realiseerde ik me deze week met een schok.
Vrede en verzoening
Naar aanleiding van de gebeurtenissen gaven vier vooraanstaande Franse imams samen met paus Franciscus een verklaring uit waarin zij het belang onderstreepten van vrije meningsuiting en opriepen tot wederzijds respect van religies en intensivering van de onderlinge dialoog. Precies het soort werken aan vrede en verzoening waarvan Thich Nhat Hanh zijn levensmissie heeft gemaakt.
In de maatschappelijke discussie miste ik tot dusver de stem van de Boeddha-Dharma. Bij interreligieuze vergelijking wordt in zenkring de focus algauw gericht op de mystiek en dit is inderdaad een mogelijkheid. Maar is, met alle waardering voor wat er aan kleins ondernomen wordt, de weg van de mystiek niet een achterafweggetje voor een beperkte groep? Als je Karen Armstrong volgt in haar interviews en initiatieven voor een universele toepassing van compassie sinds Een geschiedenis van God, als je kijkt naar het vredeswerk van Thich Nhat Hanh en zijn gemeenschap, dan vertegenwoordigen zij een aanpak die aansluiting zoekt bij de hoofdstroom van de interreligieuze beweging. Het lijkt me een goede zaak wanneer meer boeddhisten zich hierin zouden voegen.
Joop Ha Hoek zegt
Allah, Boeddha, Christus, en de atheïsten dan? Er zijn vele miljoenen mensen die het geloof in een scheppende god hebben afgezworen of als atheïst geboren als boeddhist leven. Goede mensen zijn, niemand kwaad willen berokkenen. Niemand komt als gelovige in wat dan ook op de wereld. Het is zijn omgeving die hem gelovig maakt, of hij wilt of niet. Een vorm van brainwashing. Als een baby in een huisje in een godvergeten en onherbergzaam oord ter wereld komt, zonder kranten, boeken, radio en televisie en zonder gelovigen om hem heen, zou hij dan in een scheppende god geloven? Ik betwijfel het. Ja misschien in Donar en Wodan, om de meteorologische verschijnselen te verklaren. Net zoals sommige boeddhisten geloven dat een regenboog heil en zegen brengt. Het kan zijn dat de profeet Mohammed de Boeddha als een belangrijk religieus figuur had gezien. Daar houdt het ook mee op. De boodschap van de Boeddha is juist om zelf uit te zoeken wat er van waarde is in zijn onderricht. En niet als makke schapen zijn theorie te consumeren: te geloven. De Verhevene heeft een broertje dood aan geloven, maar is een man van de werkelijkheid. Take it or leave it. Boeddha is geen god en heeft zich ook nooit uitgelaten over scheppende goden. In dat opzicht was hij een wijs mens. Een verbinding maken tussen het atheïstische boeddhisme en godsdiensten, zoals sommige boeddhistische leraren uitdragen? Als atheïstische religie hoeft het boeddhisme zich nergens in te voegen. Waar haat is is geen liefde, waar liefde is is geen haat, zegt de Boeddha. Zo simpel is het. Iedereen die boeddhist zegt te zijn zou hier voldoende aan moeten hebben en dat door zijn bestaan alleen al uit kunnen dragen. Op een fluitketel staat ook niet geschreven dat hij fluit. Ik zie een beeld voor me van honderden miljoenen boeddhisten over de hele wereld die zwijgend hun boodschap van wijsheid, liefde en compassie uitdragen. Woordeloos: waar haat is is geen liefde…Te midden van godsdiensten- de lawaai papagaaien, die elkaar al vele jaren overstemmen in hoe belangrijk hun boodschap is en elkaar beconcurreren in het zieltjes winnen. Atheïsten zien mensen, geen gelovigen.
Silvi zegt
Dank!
wat heb je dit mooi verwoord!
Hans van Willenswaard zegt
Beste Joop,
“Boeddha is geen god en heeft zich ook nooit uitgelaten over scheppende goden”. En hij heeft ook nooit gezegd dat hij atheist was of dat boeddhisten dat moeten zijn. Dat maak jij ervan maar de Boeddha heeft het in het midden gelaten. En geloven, als je het serieus neemst, is niet synomiem met “als makke schapen een theorie volgen.” Kun je geen mensen zien in gelovigen?
En Jules,
Dank voor je mooie tekst en verwijzingen naar Karen Armstrong. In veel situaties zijn boeddhisten en moslims buren. Dat is ook al jaren zo in Nederland, dat je dat nu pas ontdekt… Boeddhisten in Zuid Oost Azie zijn actief o.a. in het kader van INEB (International Network of Engaged Buddhists) in het onderhouden en verbeteren van relaties met moslims, het begrijpen van elkaars zingevingssystemen en het bijdragen aan de oplossing van conflicten waar die zich voordoen.
Joop Ha Hoek zegt
Dag Hans, dank je wel voor je reactie. Ik heb ze niet geteld maar in mijn vrienden- relatie- en kennissenkring bevinden zich zwaar gereformeerden, moslims, rooms-katholieken, baptisten, Nederduits hervormden, humanisten, filosofen, atheïsten en nog veel meer isten. Ik lach met ze en we zijn respectvol naar elkaar toe. Wat ze geloven moeten ze zelf weten, dat is een privé kwestie. In de tekst van Jules en de discussie over liefde, vrijheid en gezamenlijkheid miste ik de atheïsten, de niet-gelovigen. Vandaar mijn reactie.
Jules Prast zegt
Boeddhisme geldt bij mij als een niet-theïstische religie. Religie vat ik op als het zoeken van mensen naar verbindende samenhang als antwoord op de vraag welke plaats hun leven inneemt in het grotere geheel der dingen. Godsdienst is een vorm van religie maar religie omvat meer dan godsdienst alleen. In deze manier van voorstellen hoef je atheïsten niet afzonderlijk te noemen.
Atheïsten zie ik alleen als niet-gelovigen in zoverre ze niet in een godheid geloven. Verder gelooft iedereen wel in iets, ook al gebeurt dit stilzwijgend. Zo kan geen enkele variant van boeddhisme zonder de aanname van een vorm van geestelijke continuïteit, zoals ik heb betoogd in mijn artikel ‘In de geest van het boeddhisme’ van 13 november 2014. Anders verglijdt boeddhisme in nihilisme. Verder zijn er per boeddhistische school nog verschillende, meer specifieke aannames.
Als kind van zijn tijd deelde volgens mij (en volgens Karen Armstrong) ook Gautama Boeddha in zulke ‘gelovige’ aannames. Hij had echter de tegenwoordigheid van geest zich daarover niet te wagen aan woordenstrijd, uit respect voor de onzegbare realiteit waarop zulke aannames betrekking hadden.
“Alle spreken over boven komt van beneden, ook het spreken dat beweert van boven te komen,” schreef de protestantse theoloog Harry Kuitert en ik volg hem daarin graag. Op het gebied van religie is, kortom, welbeschouwd geen plaats voor dogmatiek, maar alleen voor een menselijk zoeken naar en uitbeelden van ervaringen van samenhang.
Interreligieuze dialoog is er om elkaar in dat zoeken en uitbeelden te (h)erkennen. Ik moedig boeddhisten met inbegrip van mezelf graag aan op welke wijze dan ook aan die dialoog deel te nemen, al is dit op zichzelf niets nieuws; ook bijv. de Dalai Lama onderstreepte vorig jaar in Ahoy’ al hoe belangrijk het is de betrekkelijkheid van eigen traditie te onderkennen en in samenspraak met anderen op zoek te gaan naar een wereldomspannende religie van compassie waarin ook mensen zich kunnen thuisvoelen die niets op hebben met traditie.
Jules Prast zegt
Dankjewel voor je reactie, Hans. De schok van het inzicht in het belang van dialoog tussen boeddhisten en moslims is een ontwaken in het nu van een dimensie van de maatschappelijke realiteit die voor mij vóór de recente gebeurtenissen in Frankrijk nog niet zo zeer leefde. Het is dan ook tegelijk het doorzien van een oude, persoonlijke hechting aan het christendom als het ‘geloof der vaderen’.
Voor zover nodig wens ik deze inclusiviteitsschok graag aan andere lezers van het Boeddhistisch Dagblad toe. Fijn dat in Azië de dialoog met moslims een meer georganiseerde vorm aanneemt, al laat bijv. de situatie in Myanmar zien dat het gaat om een proces dat nooit voltooid is.
Overigens schrijft Karen Armstromg in Een geschiedenis van God dat het zicht op de religieuze verdraagzaamheid van Mohammed al snel na zijn dood onder druk is komen te staan door het uiteenvallen van de islam in verschillende sektes en de kennelijk onbedwingbare menselijke drang het onzegbare toch nader in woorden te willen vastleggen. Haar woorden hebben dan ook mede betekenis voor de dialoog van moslims onderling.
Zie verder mijn reactie aan Joop Hoek hierboven.
Maxim zegt
Sorry Jules, maar de religieuze verdraagbaarheid van Mohammed bestond uit het voor de keuze stellen van anderen tot bekering of oorlog. Zie deze link van Oxford: http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e490
Ook meneer An Nadr (al-Nadir ibn al Harith) die bij preken de discussie met Mohammed aanging en zijn ideëen in twijfel trok heeft hij gevangengenomen en zijn hoofd laten afhakken.
.
Laten we de werkelijkheid niet mooier maken dan hij is.
Kees Moerbeek zegt
Ach Maxim en Tim, ik word altijd een beetje Mies van die selectieve kritiek op de profeet, die al 1300 jaar of zo dood is. Alle wereldgodsdiensten zijn met hetzelfde sop overgoten.
In de tijd dat de profeet rampokkend op het Arabisch Schiereiland bezig was met ‘bekeren’, was dat ook in Europa aan de gang.
Onder andere Karel de Grote is berucht vanwege zijn Saksenoorlogen. De kerstening van ons land is vaak te vuur en te zwaard gebeurd, maar ons geheugen is zeer selectief.
De Reconquista van Spanje was alles behalve zachtzinnig: gedwongen bekering van Moren en Joden (en vervolging door Inquisitie want de bekeerlingen werden niet vertrouwd), moord en deportatie. Bij kruistochten denken we aan het Heilig Land, maar ook in Europa raasden ze. Tegen Katharen, tegen Katholieke vrijdenkers, tegen Protestanten, tegen Moren, tegen Joden en tegen Grieks-Orthodoxen in Byzantium.
Als er weer eens een natuurramp was werd er een pogrom georganiseerd of een stel vrouwen vermoord (heksenvervolging). Men was destijds druk bezig met het redden van zielen (dead or alive) van het Kwaad en mensenlevens telden niet. Nou dan raad je het wel :-(
Wat helemaal vergeten wordt is dat er wel degelijk moslimheersers waren die uitblonken qua tolerantie en toleranter waren t.o.v. van Joden en christenen dan christelijke heersers t.o.v. Joden en Moslims. Natuurlijk waren er kledingvoorschriften voor joden en christenen en zij moesten meer belasting betalen, maar werden in de uitoefening van hun geloof e.d. met rust gelaten. Op het Indiase schiereiland hebben moslims, hindoes en boeddhisten eeuwenlang vreedzaam naast elkaar geleefd. Waarom hoor je daar nooit wat over?
Het was geloof ik Wilders die Taqiyya aanhaalde om aan te geven dan Moslims onbetrouwbaar zijn, Katholieken waren/zijn dat ook want zij liepen/lopen achter de paus aan en joden zijn al 2.000 jaar zondebokken voor van alles en nog wat.
Mijn boodschap dus:
‘Monniken, een uitspraak met de volgende vijf kenmerken is goed gesproken, niet onjuist gesproken; zij is onberispelijk en wordt door de wijzen niet verworpen. Welke vijf? Zij wordt gedaan op het juiste moment, wat gezegd wordt is waar, het wordt vriendelijk gezegd, wat gezegd wordt is heilzaam en uitgesproken met liefdevolle vriendelijkheid. Een uitspraak met deze vijf kenmerken is goed gesproken, niet onjuist gesproken; zij is onberispelijk en wordt door de wijzen niet verworpen.’
Anguttara-Nikaya 5.198
Sjoerd Windemuller zegt
Gewoon doen wat hij zegt lijkt me zo gek nog niet, ook in al deze reacties.
Maxim zegt
Een hoop tekst Kees Moerbeek, zonder dat er wordt ingegaan op het inhoudelijke punt dat Jules maakte waar ik op reageerde. Lees verder je eerste zin en de laatste alinea nog eens door.
Tim zegt
Pas op het moment dat men zich bedreigt voelt hoor en lees ik dit soort uitspraken “verzoenende” quotes van vooraanstaande moslimleiders of sympathisanten die de islam zo nodig willen verdedigen. Anders is het opvallend stil, oorverdovend zelfs.
Misschien heeft het iets met het volgende te maken?
Taqiyya betekent ‘zich beschermen tegen’. Het leerstuk staat moslims toe om hun geloof te verbergen of loochenen als ze bedreigd of vervolgd worden.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Takiyya
Henk zegt
Beste Joop,
‘Goede mensen zijn, niemand kwaad willen berokkenen.’
Op zich kun je stellen dat dit juist is. Waar ik wel eens mee zit is de vraag of mensen als bijvoorbeeld de vleesgeworden demon Hitler of Osama Bin laden de intentie hadden om kwaad te willen berokkenen of juist goed te willen doen door middel van wat zij als kwaad zagen aan te pakken? Was het hun zieke en verwrongen manier om ‘goed’te willen doen? Afgezien van de vraag of er wel absolute criteria bestaan van de begrippen goed en kwaad, natuurlijk. Ik huiver even hard als alle weldenkende mensen over hun daden en probeer met mededogen naar hun inktzwarte karma te kijken.
Maxim zegt
Niet namens Joop geantwoord, maar te interessant om niets over te zeggen. Het probleem dat je hier benoemt is dat van de ‘particuliere moraal’ van aanhangers van godsdiensten of ideologieën, versus de ‘universalistische moraal’ van het moderne seculiere denken.
.
Het identificeren met een bepaalde groep met regels gericht op welvaren van de groep kan het geweten van mensen (als de Hebdo-terroristen maar ook Jehova-getuigen die afvallingen naar uitstoten) perverteren.
Hans van Willenswaard zegt
En ik lach natuurlijk graag gezellig mee, Joop. Ik vond even dat je het boeddhisme begon te verkondigen alsof het alleen maar atheisme kan zijn. Wat we in het perspectief van “Ik ben Charlie (of niet)” nodig hebben is bescheiden maar scherp begrip in wat kan mislopen in seculiere of religieuze kritiek op elkaar. En hoe boeddhistisch geinspireerd inzicht een helende kracht kan zijn, zonder “goody – goody” dus kritiekloos te worden. Dan kunnen we het boeddhisme beter niet in een atheistisch hokje stoppen. Maar je hebt gelijk dat het hokje ‘religie’ ook niet goed past. Jules, toen ik nog in Nederland woonde ben ik ook daar actief geweest in inter-religieuze samenwerking o.a. bijeenkomsten georganiseerd in de Oude Lutherse Kerk, Spui. In de katholieke Mozes & Aaronkerk zijn we begonnen met de Vipassana meditatie groep op maandagavond (die nu nog elders voortduurt), soms tussen de “kerk marokkanen” in die daar toen asiel vonden. Ook in zuid Thailand worden moslims zwaar onderdrukt met naar het lijkt onstoppare dagelijkse gewelddadige tegenreacties. Het beste is om concreet iets samen te doen, zoals het initiatief van Joop om het artikel van moslima Yasmina Akhandaf te plaatsen. Gast bijdragen vanuit diverse hoeken (inclusief het atheisme) zijn heel verlichtend, denk ik, al was ik het niet met alles wat Yasmina schreef eens. Ik heb bewondering voor het Boeddhistisch Dagblad.
Hans
Kees Moerbeek zegt
Ik ben uitgebreid op je opmerking ingegaan en beslist niks onvertogens geschreven. Ook heb ik geen historische onzin verkondigd.
Kees Moerbeek zegt
Bovenstaande was een reactie op Maxim.
Joop Ha Hoek zegt
Dit is nu precies wat ik met mijn reactie bedoelde. Veel woorden en uitleg uit naam van iets wat niet bestaat. En zo gaat het al eeuwenlang. Het is zelfs geen leegte. Wel veel ellende.
Kees Moerbeek zegt
Kom Joop :-)
Alles verandert, heb ik begrepen van een lid van dit forum. Dus na mij de zondvloed, maar dan boeddhistisch :-))))
https://www.youtube.com/watch?v=GLVc1PLcD_o
Joop Ha Hoek zegt
Van Kees word ik wel weer vrolijk, wat heerlijk (duurt het langst).
Jules Prast zegt
Deze discussie laat precies zien waarom wederzijds respect van religies en intensivering van de onderlinge dialoog zo dringend gewenst is. Helaas alleen bij Hans vind ik bruikbare aanzetten voor de rol die boeddhisme hierin zou kunnen spelen.
Kees Moerbeek zegt
Jammer dat we je (weer) zo teleurstellen, Jules :-)
Nic Schrijver zegt
Als we net als Dogen stellen dat iedereen al verlicht is dat in iedereen de Boeddha schuilt.
Dan schuilt die in een schutter die in mijn ogen onnodig veel geweld gebruikt, een cartoonist die recht heeft op zijn vrijheid van meningsuiting maar in mijn ogen daarmee onnodig veel kwetst (alleen omdat het mag?) en zie ik miljoenen Boeddha’s de straat opgaan om hun mening over de gang van zaken te uitten in een vorm die mijn voorkeur heeft.
Zeg me welke vuist het Boeddhisme moet maken?
Het is geen aparte groep. Het is iedereen of niemand.
Om met Ton Lathouwers te spreken je kunt er niet uitvallen.