Wat is zazen?

Meditatie is een verzamelnaam voor verschillende meditatietechnieken, de enige waar ik ervaring mee heb is zenmeditatie, zazen dus, dat is het enige waar ik iets zinnigs over kan schrijven, hoewel…

Toen ik een maand in het Japanse klooster Bukkoku-Ji was vroeg Etsudo mij waarom ik nooit naar  dokusan ging.  What the… is dokusan? Etsudo legde uit dat als Roshi Sama tijdens zazen op een bel in de tempel sloeg, dat je dan voor privéonderhoud naar de tempel kon komen. Dokusan is een nogal speciaal gebeuren, tijdens de meditatie slaat de Roshi op een bel die nauwelijks in de zendo hoorbaar is. Een groot aantal leken en monniken vliegt overeind en rent de zendo uit alsof er brand is. Dan zit je in een lange rij te wachten tot je aan de beurt bent. Mijn eerste onderhoud was erg kort, Roshi Sama zei: ‘Point here’, waarbij hij met zijn vuist (vrij hard) iets onder zijn navel sloeg. Daarna belde hij ten teken dat het privé onderhoud voorbij was.

Een week of wat later vroeg hij: ‘what kind of meditation you do?’. Ik snapte de vraag niet en ik antwoordde zen meditation. Hij legde uit dat ik Shusokakan moest doen en dat was je concentreren op je buik en je ademhaling tellen.  Maar dat deed ik al, zo had ik het van mijn eerste lerares in Holland geleerd. Er is mij nooit gevraagd wat ik beoogde met zazen, ook niet wat het op zou leveren, wat je er wel of niet mee zou kunnen doen. De enige verandering in techniek was dat we tijdens de Rohatshu als een stel drachtige koeien MUUUUUUUUUU mochten brullen. En een paar jaar later moest ik overstappen op Shikantaze, wat een soort totaal vergeten is, helemaal niets doen. Vergeet het woordje ‘doen’ maar want dat is nog te veel.  Shikantaze is niets, zonder doen. Dat zich tijdens dit proces allerlei inzichten en ervaringen voordoen staat buiten kijf, maar je hebt er alleen maar last van. Tijdens dokusan was het duidelijk dat er een ervaring  langs gekomen was waar je nog helemaal vol van bent. De reactie van Tangen Roshi was: ‘Don’t worry it will go away’. Er is van alles langs gekomen maar het enige wat Tangen Roshi mij gevraagd heeft was tijdens mijn eerste ontmoeting op mijn dag van aankomst: ‘Wat kom je doen?’. En mijn antwoord was simpel ‘ I like to do zazen’, wat nog al een breed begrip is, want hoe je moet mediteren. Later heb ik de onderstaande tekst in een boek gelezen.

‘Voor het beoefenen van zen is een rustige kamer nodig. Wees matig  met eten en drinken. Sluit alle verstorende elementen buiten en schort alle zaken op. Denk niet in termen van  ‘goed’ of ‘slecht’. Beoordeel niet of iets waar of onwaar is. Bemoei je niet met wat zich in je geest, intellect en bewustzijn afspeelt; stop met het bemoeien van je gedachten, ideeën en opvattingen. Laat intenties om Boeddhaschap te beërven los. Hoe kan zoiets beperkt blijven tot zitten of liggen?

Spreid op uw zitplaats een dikke mat uit en leg er een kussen op. Ga in de volledige lotus- of halve lotuspositie zitten. Plaats voor de volledige lotuspositie eerst uw rechtervoet op uw linkerdij en vervolgens uw linkervoet op uw rechterdij. Plaats voor de halve lotus eenvoudig uw linkervoet op uw rechterdij. Draag schone loszittende kleding van een bedekte kleur. Plaats vervolgens uw rechterhand op uw linkerbeen en uw linkerhand op uw rechterpalm, duim-tips raken elkaar licht. Strek je lichaam en ga rechtop zitten, noch naar links noch naar rechts leunend, noch naar voren noch naar achteren. Breng uw oren op één lijn met uw schouders en uw neus met uw navel. Laat de punt van uw tong tegen de voorkant van het gehemelte van uw mond rusten, met tanden op elkaar en lippen dicht. Houd altijd je ogen open en adem zacht door je neus.

Nadat je je houding hebt aangenomen, haal je adem en adem je volledig uit, beweeg je lichaam naar rechts en links en ga je zitten in een stabiele, onbeweeglijke houding. Denk aan niet denken, “Niet denken – wat voor soort denken is dat?” ‘Niet denken’. Dit is de essentiële kunst van zazen.

De zazen waarover ik spreek is geen meditatiebeoefening. Het is gewoon de dharmapoort van natuurlijke vreugde, de realisatiepraktijk van volledig bereikte verlichting. Het is de koan gerealiseerd, als je hiermee samenvalt, ben je als een draak die water drinkt, als een tijger die de bergen in gaat. Je moet weten dat de ware dharma uit zichzelf verschijnt, zodat vanaf het begin saaiheid en afleiding als vanzelf opzij worden geschoven.’

Dit zijn mooie woorden en een goede uitleg ‘hoe zazen te beoefenen’, maar wat er niet bij staat is dat je deze praktijk niet voor iedereen is weggelegd en je maar tijdelijk kunt beoefenen. Niet iedereen bezit de geestelijke of lichamelijke vermogens om deze praktijk te beoefenen. Sommigen zijn niet in staat om in volle of halve lotus te zitten, of leiden aan een geestesziekte, het is dan niet raadzaam om zazen te gaan beoefenen.

Tangen Roshi placht te zeggen: ’Werp je met hart en ziel op je oefening, denk niet, ik ben nu moe, morgen weer een dag. Er komt een moment dat je geen zazen meer kunt beoefenen. Nu heb je de kans om lichaam en geest weg te laten vallen, neem een stap voorwaarts. Je word oud of ziek en je lichamelijke vermogens nemen af zodat je niet meer in staat bent om zazen te beoefenen. Denk niet dat het niet uitmaakt  omdat je de boeddhanatuur reedst bezit, dat zijn niet meer dan holle gedachten over boeddhanatuur. Laat me je boeddhanatuur zien zodat ik vol respect voor je kan buigen.

En wat mijn motivatie was om zazen te gaan beoefenen, laat ik het zo zeggen, in de winter zijn de randen van mijn oren, en plekken op mijn vingers bevroren. ’s Zomers opgevreten door de muggen, mijn motivatie kwam voort uit noodzaak- ik zou mijn vinger er voor laten afhakken.

De man die de rupsband heeft uitgevonden hakte zelf zijn vinger af om van het verzekeringsgeld zijn plan waar te maken. De tweede patriarch van het zenboeddhisme Huike hakte zijn arm af om zijn motivatie aan Bodhidharma te tonen. Wat wil je met zazen, hoe gemotiveerd ben je, het maakt geen donder uit of je verlicht wilt worden, je angst kwijt raken, je leven weer op de rails krijgen, hoe gemotiveerd ben je, is er de bittere noodzaak om door te breken?