Het bewustzijn van de interne organen.
Ons lijf, ons lichaam is zoveel meer dan de samenstelling van zuurstof, koolstof, waterstof, stikstof, en andere chemicaliën. Ook is het niet slechts een ‘a bag of bones’, een zak met botten…
Religie zegt: het lichaam is zonde of een obstakel
De wetenschap zegt: het lichaam is een machine.
De reclame zegt: het lichaam is business
Het lichaam zegt: ik ben een feest.
Eduardo Galeano (1940–2015)
Het boeddhisme zegt: het lichaam is bewustzijn en materie
Het boeddhisme neemt niet zomaar logischerwijze aan dat het lichaam een ‘vat’ is dat zou worden geleid of bewoond door de geest of een ziel. In de lering zegt men dat het lichaam en de geest inter-afhankelijk zijn, en op een complexe manier samengaan en zo een entiteit vormen.
Soms echter lijkt er een diepgeworteld misverstand in het boeddhisme te bestaan welke ons probeert te overtuigen dat ons lichaam minder belangrijk en onzuiver zou zijn, en dat onze geest of de mind de pure essentie is van ons zogenaamde zijn. We gevangen zouden zijn in een omhulsel van vlees en botten, de spreekwoordelijke ‘bag of bones’.
Om die reden introduceerde spirituele tradities in het verleden verscheidene ascetische praktijken die het lichaam zouden moeten reinigen door middel van allerlei rituele handelingen. Sommige tradities hadden ook dikwijls een onnatuurlijke en ongezonde houding ten opzichte van het lichaam, zo ook in het boeddhisme, welke in diverse interpretaties het lichaam en onze gehechtheid aan het lichaam als een obstakel ‘Kleshas’ zag (soms nog zien) in het verkrijgen van verlichting. Raga als de gehechtheid aan, en Dvesha als de aversie tegen het lichaam.
Ook de Boeddha beoefende in het begin van zijn zoektocht blijkbaar extreme vormen van ascese. Uiteindelijk concludeerde hij dat deze nutteloos waren, en begon hij in plaats daarvan de ‘Middenweg’ te volgen – vanuit een levensstijl die vrij was van de excessen in de toenmalige, maar ook de hedendaagse yoga traditie in het oude India.
Terwijl ik dit schrijf herinner ik me een wandeling door Haridwar, een plaats vlakbij Rishikesh aan de Ganges in noord India. Het was 1980, en een paar maanden na de beroemde Kumbh Mela die in april van dat jaar miljoenen hindoe pelgrims, yogi’s and saddhus had aangetrokken. Een zee van half naakte of oranje beklede lichamen die allen zelfrealisatie en de verlichting zochten.
Velen van hen waren gebleven voor de rest van dat jaar en waren s ’ochtends vroeg te zien aan de oevers van de rivier waar zij hun dikwijls gecompliceerde, en soms bizarre asanas (yoga houdingen) uitoefenden. Herinner me een yogi die op zijn hoofd stond met de ogen wijd open, gericht naar de zon…hij was daardoor blind geworden en hoopte, zo vernam ik later, de innerlijke verlichting te bereiken. Een andere oude yogi zat in diepe meditatie met wat leek op een volkomen verstijfde en uitgestrekte rechterarm welke hoog naar de hemel uitreikte. Blijkbaar een levenslange oefening, want de kromgegroeide nagels van zijn vingers hadden de palm van zijn hand bereikt.
Wanneer je in Rishikesh over de Lakshman Jhulabrug de Ganges overstak, en langs het pad de bergen in liep, waren daar de vele saddhus met hun soms meterslange haar en zwaargehavende, uitgehongerde lichamen die voor jarenlang de stilte beoefende, om uiteindelijk de zgn. zelfrealisatie te ervaren.
Het India gedurende de tijd van Boeddha’s leven (en zelfs nog vele eeuwen later) was de tijd waarin het lichaam als minder belangrijk beschouwd werd, een obstakel welke overkomen moest worden om verlichting te bereiken.
Namarupa
Het mentale en fysieke
De boeddhistische leer zegt dat er tijdens de Boeddha’s zelfrealisatie, het ontwaken en het wedergeboren van zijn ‘bewuste zijn’, hij de onderlinge aspecten van geest en lichaam waarnam. De aspecten van mentale attentie (manasikara), contact (phassa), perceptie (sanna), wilskracht (cetana), en gevoel (verdana). Een op dat moment diep inzicht en oordelingsvermogen (Viññāna) gaven de Boeddha aanleiding tot de bewustwording van Namarupa. De verbinding en de inter-afhankelijkheid van de geest, het denken-bewustzijn, en de materiele vorm, het lichaam.
In het boeddhisme wordt Namarupa gezien als de kritische en onderling verbonden aspecten en bestanddelen van elk levend wezen. Nama verwijst hier naar het mentale, rupa, naar het fysieke, wederzijds afhankelijk en onscheidbaar. Een combinatie van geest (Nama) en materie (Rupa), waarbij de geest bestaat als een combinatie van sensaties, percepties, wilsactiviteiten en bewustzijn, terwijl materie wordt gezien als een combinatie van vier elementen, namelijk die van hechtheid, (verbindend) vloeibaarheid, beweging en warmte, en vervolgens alles wat zich in het leven bevindt als de interactie van de geest en deze vier elementaire krachten. Het leven gekenmerkt door de inter-afhankelijkheid van geest ofwel bewustzijn en materie.
Citta
Zintuiglijk bewustzijn omvat altijd drie elementen. Ten eerste, het zintuig zelf (ogen, oren, neus, tong of lichaam); ten tweede, het zinsobject, (het object dat we ruiken of het geluid dat we horen), en ten derde, onze ervaring van wat we zien, horen, ruiken, proeven of voelen . De derde bewustzijns laag is het diepst.
Thich Nhat Hanh
Hoe beïnvloedt Citta, de geest, het lichaam?
In ’A Taste of Freedom’ zegt Achaan Chaa: ‘de geest is niet vredig omdat hij stemmingen volgt. De geest heeft zijn kalmte verloren door zintuiglijke indrukken en stimulatie die een stemming hebben gecreëerd. Deze zintuiglijke stimulatie is gebaseerd op eerdere ervaringen, voorkeuren en afwijzingen. Hoewel stemmingen minder specifiek zijn dan bv. emoties, kunnen zij veranderingen in gevoelens, ofwel emoties teweeg brengen en als volgt, het evenwicht verstoren wanneer deze emoties intenser worden.’
Zintuiglijke indrukken, emoties, en de invloed op de inwendige organen
Wat we onder zintuiglijke indrukken kunnen verstaan, is het datgene wat we waarnemen via de zintuigen/sensoren: zicht – ogen, gehoor – oren, geur – neus, smaak – mond, aanraking – gevoel. Terwijl deze ‘zintuiglijke’ vormen van waarneming de kennis van de wereld om ons heen en binnenin ons tot stand brengen, is zij tegelijkertijd verboden met het fysieke lichaam.
Verbonden met het zenuwstelsel, bestaan zij uit fijne cellulaire structuren die hun specifieke stimuli ontvangen en die informatie naar de hersenen en tegelijkertijd naar de interne organen sturen.
Want niet alleen nemen we de input van onze zintuigen met ons bewustzijn waar via onze hersenen. De zenuwen die de informatie van de zintuigen verwerken via ons ruggenmerg, waarlangs de hoofdbanen van ons zenuwstelsel lopen, zijn direct verbonden met elk van onze interne organen.
Deze verbinding kan worden beschouwd als een kruispunt van bewustzijn en lichaam; een zintuiglijke waarneming, zoals bijvoorbeeld het waarnemen met de ogen, transporteert op datzelfde moment een signaal die een chemische reactie teweegbrengt, niet alleen een reactie van de hersenen, maar een reactie van het hele lichaam. Zoals bv. bij het zien van een brand, het registreren van gevaar, het ervaren van angst, het produceren van adrenaline, en de keuze om weg te rennen… het veranderen van het ademhalingspatroon, de zuurstofstroom en inname, het beïnvloeden van de longen, het stimuleren van het hart, de nieren en de blaas. Verschillende reacties uit schijnbaar één informatiebron, welke zowel een positieve als een negatieve uitkomst kunnen veroorzaken.
Eén zintuiglijke indruk, meerdere reacties
Elke reactie kan in eerste instantie worden ervaren als onrust of ongemak, die een gewaarwording (bv. gevaar) teweegbrengt, en daarna een mogelijke keuze (wegrennen of stil staan). Echter als deze gewaarwording en uiteindelijk een mogelijke keuze niet volledig wordt erkend, en het bewustzijn ervan wordt afgesloten, zal dit niet alleen een mentale instabiliteit creëren, maar zal het ervoor zorgen dat het biochemische in het lichaam verandert… waar het zich uiteindelijk zal manifesteren in verschillende problemen, waaronder een toename van niet langer herkenbare fysiologische en psychologische reacties.
Ter verduidelijking; het bewustzijn kan zich op sommige momenten uit de noodzaak om te overleven afsluiten, en zich richten op datgene wat het equilibrium lijkt te waarborgen, b.v. tijdens traumatische ervaringen. Echter, door deze afleiding en veranderingen in het evenwicht van het bewustzijn, veranderen biochemische processen die onder normale omstandigheden het evenwicht in zowel geest als lichaam handhaven. Deze externe, maar vooral interne voortdurende invloeden, prikkels en stemmingswisselingen zullen uiteindelijk de biochemische homeostase van ons organisme verstoren, de natuurlijke voorwaarde voor een evenwichtig leven. Met daaropvolgend een verstoorde balans, en uiteindelijke ziekte…
De organen als de barometers van het bewustzijn
Hersenen en ons hart Eén van de biochemische sleutels en boodschapper, wanneer de geest/bewustzijn en het lichaam gevaar of stress ervaren, is bijvoorbeeld Cortisol, welke vrijkomt in een fysieke of mentale dreigende situatie.
Wanneer het lichaam zijn homeostase/balans probeert te herwinnen, gebeurt dit door glucose (energie) te herverdelen naar onze kritische organen, de hersenen en ons hart. Cortisol, een hormoon, organiseert de afbraak van verschillende eiwitten en produceert glucose. Dit heeft invloed op onze bloeddruk, het hart, cholesterol en ons immuunsysteem.
Wat Cortisol helaas ook doet, vooral tijdens langere perioden van gevaar of stress, of gedurende de afleiding van gevaar en stress, is het verzwakken van de activiteit van het immuunsysteem. Een teveel aan cortisol tast uiteindelijk ons immuunsysteem aan. Extreme vermoeidheid, slaapgebrek en een beperkte tijd om te herstellen tasten de bijnieren (endocriene klieren die hormonen maken) aan, waardoor uitputting ontstaat die een ‘burn-out’ veroorzaakt.
Tijdens een periode van verhoogde cortisol beginnen ook de afweer cellen van het immuunsysteem langzaam uit het bloed te verdwijnen, daarbij dat deel van het immuunsysteem dat het meest gevoelig is voor verhoogde cortisolspiegels – de Natural Killer-cellen – waardoor de werking van het immuunsysteem zelfs verder afneemt! Met, zoals we ons nu kunnen voorstellen, een verhoogd risico op kwalen en uiteindelijk serieuze ziekte patronen.
Hier geeft het lichaam vanuit wetenschappelijk oogpunt gezien, duidelijk de interactie weer tussen lichaam en geest. De dans tussen de psychologische en fysiologische aspecten van de menselijke natuur. Namarupa, de onderlinge verbinding en inter-afhankelijkheid van geest en materie.
Bewustzijn van de interne organen
In de oosterse geneeskunde worden ziektebeelden o.a. gezien als gevolg van extreme of onderdrukte emoties. Emotie als de energy die in motie, ofwel beweging behoort te blijven als we een goed functionerend, en gezond lichaam willen behouden. Bijvoorbeeld wanneer er een trauma is ervaren die weinig of niet tot uitdrukking of verwerking is gebracht, kan er zo’n abnormale ademhaling ontstaan dat deze een verzuring (acidose) van het bloed tot gevolg kan hebben. Deze verzuring kan een verscheidene reumatische condities veroorzaken. De critici zullen nu denken, alles is enkel veroorzaakt door een verstoorde chemische/fysiologische actie of reactie in het lichaam, of door een erfelijke dispositie… maar moet zich ten alle tijden blijven afvragen, hoe is deze biochemische verstoring ontstaan?
Vanuit een boeddhistisch elementair perspectief is er een samenhang…
De energie beweging van het bewustzijn (Nama) en in de stoffelijke vorm
(Rupa) is van nature vloeibaar, warm, en in verbindende beweging.
Als er een obstructie ontstaat in één van deze elementaire basis gegevens raakt zowel lichaam als geest uit balans.
In de Oosterse geneeskunde vertegenwoordigen de volgende elementen zoals hout – de lever/galblaas en de ogen, metaal – de longen/dikke darm en de neus, aarde – de maag/milt en de lippen, vuur – het heart/ dunne darm en de tong, en water- de nieren/de blaas en de oren.
De energie van boosheid, jaloezie of haat b.v. veroorzaakt een obstructie in de lever. Een overactieve geest en excessief denken heeft een invloed op de maag, terwijl schok en geestelijke pijn van invloed zijn op het hart.
De nieren – Angst bijvoorbeeld veroorzaakt een samentrekking van ons spierstelsel, maar ook een toename in de productie van beschermend vocht en zuren, wanneer er b.v. extreme veranderingen plaatsvinden in de biochemische processen. Zoals bij het optreden van acidose, (probleem in de stofwisseling) dat begint wanneer het lichaam, de nieren en de longen de pH-waarde niet in evenwicht kunnen houden en wanneer onze nieren niet langer in staat zijn overtollig vocht uit de nieren, en zuur uit ons bloed te verwijderen.
De longen reageren op verdriet en onderdrukt verdriet… waardoor er een onevenwichtige ademhaling ontstaat wanneer de geest (Mind) en het lichaam stress en extreme emotionele pijn ervaart. Dit creëert langzaam een ophoping van koolstofdioxide in het bloed, als gevolg van een depressieve ademhaling, daardoor slechte longfunctie. (Koolstofdioxide regelt de pH van het bloed die essentieel is om te overleven). Door sneller te ademen stijgt de pH van het bloed, en door langzamer ingehouden te ademen daalt de pH. Een ingehouden adem beïnvloedt uiteindelijk de nieren.
Dit veroorzaakt ofwel spiercontractie en een verdere afscheiding van zuur in het bloed en de spieren, ofwel ‘hypoxie’, een aandoening waarbij het lichaam geen adequate zuurstof op het weefselniveau toegevoerd krijgt . Waarna in een uiterst geval een combinatie van hypoxie en acidose uiteindelijk kan resulteren in een hartstilstand.
In de oosterse praktijk en de boeddhistische elementenleer interpreteren we deze als volgt; de arresterende beweging van vuurenergie in en rond het hart verandert het ademhalingspatroon, en beïnvloedt daarmee de metaalfunctie van de longen en de balans van het hart. Dit creëert overtollig vocht in de nieren en blaas, en daarmee de opbouw van urinezuren… waarna het energetische en biochemische proces zichzelf constant blijft afwisselen, want als het lichaam/bloed te zuur wordt, ga men sneller ademhalen, wat een verhoogde hartslag tot gevolg heeft.
Met betrekking tot het spierstelsel, elk van onze spieren bevat een verscheidenheid aan herinneringen die op hun beurt de samentrekking of uitzetting van individueel spierweefsel beïnvloeden. Wie, wat en hoe we zijn, is afhankelijk van het geheugen. Onze geloofssystemen, hoe we de wereld waarnemen, en hoe we informatie leren verwerken en vasthouden, zijn allemaal gebaseerd op het geheugen… dus het verleden. Wat wij herkennen als bewustzijn is de ervaring en het proces van een waargenomen, en door ons ultieme werkelijkheid genoemd, die niet enkel de basis vormt van onze persoonlijkheid, maar ook de basis van onze fysiologie.
Tegenwoordig worden er zelfs medische hulpmiddelen ontwikkeld om gebruik te maken van de herinneringen van spieren. Daartoe behoren degenen die gedeeltelijke verlamming na ongelukken tegengaan. Of in de muziekwereld een apparaat dat het spiergeheugen registreert van ervaren muzikanten die een instrument bespelen, om later te gebruiken door studenten die hetzelfde instrument bestuderen. Dit kan worden beschouwd als een verder bewijs van de interactie tussen lichaam en geest, hier ook wordt de zg. wetenschappelijke opvatting over de locatie van de geest, waarvan soms nog steeds beweerd wordt dat deze zich in de hersenen of de hersenschors bevindt, duidelijk tegengesproken. Het laat zien dat het geheugen, een aspect van de geest, in alle delen van het lichaam wordt opgeslagen, dit omdat de geest oorspronkelijk in het hele lichaam leeft. Bewustwording hiervan vergroot het bewustzijn en de belichaming van de geest en het denken.
In het boeddhisme wordt deze belichaming de onderlinge verbinding van drie aspecten of groepen genoemd, namelijk die van perceptie, gevoel en bewustzijn, die aanwezig zijn in het fysieke lichaam. (vattu) Deze drie aspecten brengen het proces van oorzaak en gevolg in beweging.
Als deel van een meditatie en mindfulness proces en praktijk kunnen we deze drie aspecten van perceptie, gevoel en bewustzijn leren observeren (en integreren), evenals de reikwijdte en de verschillende reacties en mechanismen van het lichaam. We kunnen verder leren herkennen hoe er op cruciale momenten onevenwichtigheden beginnen op te treden, en ook hoe de onevenwichtigheid en onze reacties daarop het proces van oorzaak en gevolg in beweging brengen. (Wet van Karma) Door onze reacties te leren herkennen en mogelijke acties te corrigeren kan lijden worden geminimaliseerd of uiteindelijk worden voorkomen.
Het is daarom belangrijk om niet enkel de geest of het intellect te willen verruimen of zelfrealisatie na te streven, maar ook om meer inzicht in het principe van Namarupa te krijgen. En in de directe toekomst meer aandacht te besteden aan communicatie en dialoog met verschillende delen van ons fysieke lichaam, o.a. om opgeslagen en onverwerkte ervaringen te herkennen, te verwerken, om zowel het lichaam alswel de geest te helen.
Dit zijn processen waar de oosterse en boeddhistische geneeskunde mee werkt, waar men al in het oude China, Japan en Tibet mee werkte, en waar men in de afgelopen vier tot vijf decennia in het westen ook doeltreffende resultaten mee hebben geboekt.
Wherever the mind will goes, the body will always follow…
