Retraitetijd. De zomer is vanwege de vakantietijd van oudsher een periode waarin retraites vallen. Ik heb heel wat peentjes gezweet tijdens stilteretraites in De Tiltenberg in Vogelenzang, destijds het retraite-mekka van de zenwereld in Nederland. Dat zweten was niet alleen vanwege de brandende zomerzon, maar ook door de ongewone ‘aanslag’ die zo’n retraite doet op je wijze van zijn. Maar er is geen enkele retraite geweest waar ik spijt van had. Integendeel. Ze hebben mij zonder uitzondering heel veel gebracht. Nu geef ik ze zelf. Zenretraites kunnen in vorm nogal variëren. Wat de Japanse traditie voorschrijft, kan immers veranderd worden: de soetra’s die we reciteren, het aantal zitperioden, het dagschema en nog veel meer. Maar de stilte blijft en zij blijft ongeschonden hoe de structuur van de moderne retraite ook uitpakt! Dat aspect is onveranderlijk. Stilte is onverbrekelijk verbonden met het wezen van zenretraite.
In de zenwereld worden deze indringende samenkomsten meestal sesshins genoemd. Sesshin zou je kunnen vertalen met ‘in het hart geraakt worden’. In het Engels: to touch the mind, maar ook to receive, to convey the mind. In ‘receive’ en ‘convey’ zit het begrip ‘ontvangen’ en ‘mind’ wordt vaak vertaald als ‘geest’, maar ‘hart’ is breder en komt meer in de buurt van het woord shin, dat in sesshin voorkomt. Shin omvat in feite hart èn hoofd èn hara (buik), waar het intuïtief weten zetelt., het ‘stilte-weten’.
Nog beter is het wellicht om bij shin te spreken van ‘het gewone leven’ of ‘het leven zoals het is’. Want ‘mind’ is, bijvoorbeeld volgens de antieke zenmeester Dogen, ook ‘bergen, rivieren en de machtige aarde, de zon en de maan en de sterren’. Alle wezens, al het bestaande inbegrepen dus. En dan kom je bij het vertalen van het woord sesshin uit op iets als ‘je leven volledig ervaren zoals het is.’ Waardoor je in het hart geraakt kan worden. En zonder stilte zou dat laatste niet gebeuren. De voedingsbodem van de stilte is niet alleen de basis van de sesshin, maar ook datgene wat de sesshin tot sesshin maakt. De stilte stilt tot op zekere hoogte onze honger, lest tot op zekere hoogte onze dorst. Daarom kan ik zeggen dat sesshin uiteindelijk betekent: in het hart geraakt worden door het aanvaarden van je leven zoals het is. En zonder die stilte zou ik dat niet durven beweren.
Sesshins komen voort uit de monastieke zentraining en vormen in feite het hart van de zenbeoefening. Ze zijn zo wezenlijk voor een serieuze zentraining, dat ook de westerse lekenbewegingen ze onverkort hebben overgenomen, soms met wat aanpassingen en vereenvoudigingen van de rituelen.
De zes jaar geleden overleden Amerikaanse zenmeester Robert Aitken roshi in Honolulu kenschetste in zijn Sesshin-onderricht voor nieuwkomers op één van de websites van het Berkeley Zen Center een sesshin als volgt: ‘Tijdens een sesshin richt je je met alles wat je in huis hebt op één ding: alleen maar je adem tellen, alleen maar je koan, verder niets. Vergeet je in die beoefening volkomen, alleen zo komen dingen in jezelf tot verwerking’. Om tot die focus, tot die concentratie en ‘overgave’ te komen nemen de deelnemers aan een sesshin dus gedurende de hele periode volledige stilte in acht. Ze spreken niet, maken geen oogcontact, kijken niet rond en wisselen geen sociale beleefdheden of signalen uit. Want al die dingen leiden je af van het aandachtig en vooral ook open aanwezig zijn; van de ware betekenis van het begrip sesshin.
Die openheid, dat niet weten –de belangrijkste poort naar een ander weten- vind ik mooi weerspiegeld in een kunstwerk dat in mijn dokusankamer staat. Het is gemaakt door Ferdie Westen, een vriend over wie ik wel eens meer geschreven heb.
Zo oefen je je dan in iets wat de filosoof Otto Duintjer in zijn boek Onuitputtelijk is de waarheid levensbeaming ‘om niet’ noemt, de kern van zingeving en levenskunst. Daarbij gaat het om: ‘je meer leren blootstellen aan de werkelijkheid, zoals die zich per situatie manifesteert, om ons en in ons, zonder afweer of verdringing enerzijds en zonder vastklampen of verslaving anderzijds’. Wat is er beter dan de stilte om deze poort van blootstelling in te gaan? Elke zomer geef ik weer zo’n sesshin. Welkom!
Hendrik zegt
Een vraag: is dit een eerder gepubliceerd verhaal?
Reden van mijn vraag is dat Aitken overleden is in 2010 en in dit stuk het overlijdensjaar 2017 wodrt genoemd (de 6 jaar geleden overleden…)
Joop Ha Hoek zegt
Dit verhaal is in het BD niet eerder gepubliceerd en zo aangeleverd door Dick, het is niet recent geschreven.