Over Theologie 45: Spiritualiteit

We zijn bijna aan het einde van de serie die ik naar aanleiding van een cursus Theologie schrijf. De inhoud van iedere les brengt mij op gedachten die ik wel wil delen. Vandaag:

Spiritualiteit

Ons Nederlandse woord ‘spiritualiteit’ is afgeleid van het Franse woord ‘spiritualité’, dat teruggaat op het Latijnse ‘spiritus’, dat ‘geest’ betekent. Wij kennen verschillende betekenissen van het woord ‘geest’, zoals bedoeling, bovenaards of bovennatuurlijk wezen (spook, demon), brein, duingrond, en nog veel meer. Met ‘spiritus’ doel ik hier ook niet op een blauwe (gedenaturaliseerde) brandbare vloeistof voor branders, maar op de vertaling van het Griekse ‘pneuma’ dat weer een vertaling is van het Hebreeuwse begrip ‘rũah’. Het woord ‘rũah’ is een zogeheten onomatope, een klanknabootsing van loeiende wind of opgewonden ademen. Wat die windvlaag betreft: het gaat er vooral om dat geen sterveling weet waar die precies vandaan komt en waar die weer heen gaat. Whoei… roeaahh…

Om een lang verhaal kort te maken (soms zijn cliché zinnetjes best handig!): Spiritualiteit gaat over iets dat mensen in beweging zet, zoals wind een schip in beweging kan brengen wanneer het de zeilen heeft gehesen. Een mens heeft natuurlijk geen echte zeilen, en daarom moet je de vergelijking lezen als: ‘alleen mensen die zich ervoor openstellen, kunnen door X voortgedreven worden!”. De grote vraag is vervolgens: wie of wat is X? Voor christenen is dat uiteraard geen vraag. X is voor hen de ‘Spiritus Sanctus’ ofwel de ‘Heilige Geest’, de Geest van God zelf. Een beetje christen zet alle zeilen bij om daar zoveel mogelijk kracht uit te putten.

Christelijke spiritualiteit is uiteraard gebaseerd op de Bijbel. Het kenmerkt zich  door vier duidelijke aspecten:

1. Christelijke spiritualiteit is Christocentrisch. Dat wil zeggen dat het Christus in het centrum van alles plaatst. De kracht die van Christus uitgaat, heeft tot doel de mens tot Christus te brengen. Ik zie dat voor me als een wervelwind. De kracht keert terug naar waar hij vandaan kwam, met medeneming van de mens die zich mee laat voeren.
2. Christelijk spiritualiteit is dialogisch van aard. Dat betekent zoveel als dat het de mens zowel bevraagt als beantwoordt. Het bevraagt iedereen door aan te zetten tot zelfreflectie (“wie ben jij werkelijk, waarom doe je dit, waar ga je heen, enzovoorts”) terwijl het tegelijkertijd antwoordt op diezelfde vragen wanneer zij oprecht gesteld worden (“jij bent mij, handel om mijnent wil, je bent onderweg naar mij!”). Maar behalve tot zelfreflectie zet Christelijke spiritualiteit ook aan tot dialoog met anderen. Ga in gesprek met andersdenkenden. Niet om te overtuigen, maar om te leren!
3. Christelijke spiritualiteit is alledaags. Ik zou zeggen: vooral alledaags. Het gaat er niet om zelf bijzonder te zijn of om buitengewone prestaties neer te zetten. Het is vooral belangrijk de dagelijkse dingen gewoon naar eer en geweten en naar beste kunnen te doen, zoals eten bereiden, de woning reinigen of doen wat nodig is. Niet meer, niet minder.
4. Christelijke spiritualiteit is humaan. Het zet de mens niet boven al het andere dat leeft, alsof de mens op de top van een soort hiërarchische levens-piramide staat. Christelijke spiritualiteit plaatst de mens in het oog van de orkaan van alle veranderingen die rondom hem woeden. Het is de mens die de opdracht heeft om temidden van al die veranderingen de rust te bewaren, schade te beperken en ondersteuning, beschutting en levenszekerheid te bieden. Ga er maar aan staan.

Ik geef onmiddellijk toe dat bovenstaande zo niet  letterlijk in de cursus Theologie staat. Dat is ook niet mijn opzet. Het is mijn interpretatie van méér dan alleen wat er in de cursus staat. Ik denk dat mijn eigen spiritualiteit zich hier wat laat gelden. Het zij zo. In de loop der jaren heb ik ervaren – niet uit boekjes geleerd, maar ervaren – dat er niet zoiets als christelijke, hindoeïstische, boeddhistische, of welke dommamistische spiritualiteit dan ook bestaat. Mensen  verwarren  christelijke, hindoeïstische, boeddhistische, of andere  dommamistische zeilen met de wind die de zeilen doet bollen. Je hebt zeilen in allerhande kleuren, formaten en vormen, maar ze hangen allemaal slap en nutteloos naar beneden wanneer de wind niet waait. De kracht die mensen voortstuwt is de kracht die de gehele werkelijkheid vormt en tegelijk de leegte vult of – zo je wilt – omgekeerd. Het is de “wind” die waait waarheen hij wil, zonder dat een sterveling weet waar die “wind” precies vandaan komt en waar die weer heen gaat. Whoei…. roeaahh…

En doordat niemand de wind ooit heeft gezien of weet uit welke hoek ze waait, geloven onwetende mensen dat het hun zeilen zijn die de nodige voortstuwingskracht genereren. En zo zijn er talloze vormen van spiritualiteit ontstaan, in allerhande kleuren en formaten, met uiteenlopende wapens erop en – niet te vergeten – logo’s en strijdkreten. Is katholieke spiritualiteit echt anders dan protestantse spiritualiteit? Is christelijke spiritualiteit echt anders dan boeddhistische? Is mijn spiritualiteit echt anders dan de jouwe? Ik houd het erop dat onze zeilen misschien verschillen, maar niet de spiritus, pneuma, rũah die onze zeilen doet bollen. Whoei… roeaahh…