Vandaag was er een herhaling van de serie ‘Adriaan van Dis en de Dalai Lama, waarin hij het westers boeddhisme onderzoekt. In de aankondiging zegt hij dat hier overwegend een praktische variant van een seculier boeddhisme word onderwezen. Het is een zeer kritisch onderzoek waar hij als neerlandicus zijn woorden zorgvuldig kiest en haarscherp de uitwassen van het boeddhisme in het Westen blootlegt zonder aanstootgevend te zijn.
Als eerste neemt hij mindfulness onder de loep waar boeddhistische technieken als medisch hulmiddel worden aangeboden door zorgverzekeraars. De techniek van mindfulness is via apps voor iedereen toegankelijk. In een gesprek met een psychiater die het eerste academische mindfulness centrum in Nederland heeft opgericht vraagt Adriaan als reactie op de app:
‘Baat het niet dan schaadt het niet?’ Waarop de psychiater zegt: ’Nou nee, de gevaren, daar is de laatste jaren wel steeds meer aandacht voor, dat mindfulness ook gepaard kan gaan met bijwerkingen of negatieve effecten. Dat bijvoorbeeld mensen angstig kunnen worden, geconfronteerd met verdriet, dat ze dat moeilijk kunnen hanteren. We weten dat mensen psychotisch kunnen worden, maar dat is met name beschreven bij langer durende stilteretraites. Maar zijn wel allemaal dingen om rekening mee te houden, het is natuurlijk niet zonder gevaar.’
Adriaan legt haar dan voor: ‘Als je dan denkt academie, wetenschap en mindfulness, het lijken wel lastige begrippen’.
De psychiater antwoordt: ‘Ja dat zijn het ook, maar gelukkig langzamerhand steeds minder. Mindfulness wordt door de meeste mensen opgevat als niet zozeer academisch, of universitair is. Wordt door veel mensen een vaag begrip gevonden en het is ook niet zo makkelijk om er onderzoek naar te doen. Dat gaat natuurlijk over bewustzijn, hoe je je voelt, hoe bewust je bent hoe je je voelt, dat zijn natuurlijk dingen die zich niet zo makkelijk in cijfers laten uitdrukken. Maar omdat we hier werken op een academisch centrum proberen we dat wel. Ook omdat we hier met name als onderdeel in het ziekenhuis bezig zijn, mindfulness interventies voor mensen met ziektes.’
Adriaan vraagt: ‘Wat voor ziektes bijvoorbeeld?’
‘Nou zowel psychische klachten enerzijds want ik ben psychater dat is mijn vak, mensen met terugkerende depressie bijvoorbeeld. Of mensen met ADHD, maar ook mensen met chronische lichamelijke ziekte, in toenemende mate geven we trainingen aan mensen met kanker.’
Aan het eind van het gesprek vraagt Adriaan: ‘Moet je iets van het boeddhisme weten om een goede mindfulnesstrainer te zijn, of een goede mindfulness patiënte te zijn?’
De psychiater antwoordt: ‘Om deelnemer te zijn lijkt mij niet, we bieden de trainingen aan aan iedereen die denkt daaraan iets kunnen te hebben. En dan hoef je echt niet interesse voor het boeddhisme te hebben want het gedachtegoed wat we overbrengen is voor iedereen toepasbaar. Je bewust worden van de ervaring en daartoe op een wijze manier leren verhouden. Maar voor een mindfulness docent vinden we wel want het is afkomstig uit het boeddhistisch gedachtegoed.’
Het is een helder en goed voor het voetlicht gebrachte uitzending van de ‘Boeddhistische Blik’ Die laat zien hoe de psychiater die op de stoel van de roshi gaat zitten en confrontaties in het mindfulnesstraject als gevaar met bijwerkingen en negatieve effecten bestempelt.
Het dagblad Trouw heeft hier twintig jaar geleden ook al aandacht aan besteed in het artikel:
‘Is de psychiater soms een nieuwe priester?’
De psychiater heeft het over angsten, verdriet psychose. Ik vraag mij af wat doet de psychater met iemand die door mindfulness, in een wat zij noemt psychose raakt?
Tijdens mijn zentraining in Japan ben ik door angsten, verdriet, psychose, euforie en somberheid heen gegaan. Ik had alle enge psychische aandoeningen die er bestaan, dit is het zentraject. Zen wordt ook wel vergeleken met bergbeklimmen en dat is geen wandeling door de bergen, het is afzien en jezelf tegen komen.
Ik heb het dan ook behoorlijk te kwaad gehad tijdens mijn zentraining. Tijdens dokusan (privé onderhoud met de abt) zeg ik: ‘Roshi Sama I think I go crazy’.
In de tempel zit een lange rij monniken en novicen te wachten op hun beurt voor een onderhoud. Roshi Sama pakte mij bij mijn hand en we lopen samen naar de rand van de tempel waar je over het hele dorp kunt uitkijken. Hij maakte een wijds armgebaar en zegt: ‘Don’t worry, out there they are all crazy’.
Het jaar er op heb ik drie dagen, volledig van de wereld, in bed gelegen. Ik voelde me als een farao die al eeuwen in zijn graftombe lag. Weer kwam Roshi Sama bij me en zei weer: ‘Don’t worry, we call this zen-sick’. Een andere keer was ik euforisch, de hele wereld straalde en ik leefde twee dagen in een ontploffing van geluk. Een non omhelsde me en zegt: ‘nice’. En tijdens Dokusan zegt Roshi Sama: ‘Don’t worry, it will go away’.
Ik vraag mij af: wat denkt de academische wereld waar mindfulness over gaat? Is het wel geschikt als therapie, is het wel geschikt als geneeskunde?
Ik vraag altijd als mensen zich aanmelden voor een retraite of ze lichamelijke of psychische klachten hebben. Vaak zijn ze boos of teleurgesteld als ik geen meditatiebankje toesta als hulpmiddel voor hun lichamelijk ongemak en ze beter naar een school kunnen gaan waar dat wel mag . Of ze melden dat ze juist een retraite komen doen om van psychische klachten af te komen. Ik kan niet het risico niet nemen dat iemand na de retraite ontspoort en ik geen begeleiding meer kan geven.
Ik weet het, we maken ons er niet populair mee maar daar zijn we ook niet op uit. Door populisme verwerf je geen inzicht in wie je bent, geen inzicht in je boeddhanatuur. Volgens de psychiater hoeft een patiënt niets van het boeddhisme te weten maar de psychiater wel en naar mijn beste weten komt mindfulness hoofdzakelijk uit zen voort. Zen staat er om bekend dat het buiten de geschriften om gedoceerd wordt, je kunt het niet uit een boekje leren. Door een boek over zwemmen te lezen, kun je nog niet zwemmen. Evenmin door een boek over zen te lezen daarmee kun je nog geen zazen beoefenen. Laat staan dat een app je kan leren zwemmen, zelfs pootje baden kan gevaarlijk zijn als je door de stroom word meegesleurd en de app zegt: ‘strek uw armen uit en trek uw benen in’. Je zit in meditatie, de muur valt weg, de vloer verdwijnt en angstvallig hou je het kussen waar je op zit vast. Het is nog het enige houvast wat je hebt. En de app zegt ‘Adem rustig in, en adem rustig weer uit.’ Je telefoon komt echt niet met een kyosaku langs om je weer bij je positieven te brengen.
Ja, bij hele intensieve zentrainingen, o ja weet je dat zeker?
Ik denk als psychiaters voor zentraining naar een zenklooster gaan dat de abt zal zeggen: ‘Don’t worry, out there they are all sick’. De vraag rijst dan wel is de psychiater na zijn/haar monniks- of non-wijding dan medicus of priester?
