Op 1 mei van dit jaar is boeddhiste Alie Rozendal in de rang van kolonel begonnen als hoofd boeddhistisch geestelijke verzorging bij de Diensten Geestelijke Verzorging (DGV). Begin mei is ook de sollicitatieprocedure voor de tweede geestelijk verzorger in de rang van majoor afgerond, na gesprekken met twee kandidaten is tot een unanieme keuze gekomen. Zo meldden we onlangs in deze krant.
Er kwamen reacties op, afwijzende en ‘militairen hebben ook recht op geestelijke verzorging’. In mij begon het te wroeten en te wrikken. Leger, soldaten, doden, geweld, tanks, oorlog en een ook nog eens een dik betaalde boeddhistische geestelijke verzorger. Past dat wel bij elkaar?
Het boeddhisme spreekt zich duidelijk uit tegen geweld en ziet het als het gevolg van de psychische toestand verbonden met hebzucht, haat en onwetendheid, schreef Kees Moerbeek afgelopen zondag in een boeiend artikel in het Boeddhistisch Dagblad. Agressie wordt verondersteld gevoed te worden door het onterechte geloof in een afgescheiden ik (atman) en de wens om dit te beschermen. Dit sterke ik-gevoel en onder andere daarmee verbonden begrippen als ‘mijn eigendom’, ‘mijn land’ en ‘mijn ras’ veroorzaken wantrouwen en vijandigheid ten opzichte van wat daarvan afwijkt en anders is.
De vroeg-boeddhistische teksten veroordelen bijna zonder uitzondering oorlog, omdat er in oorlogen wordt gedood. Het maakt hierbij weinig uit of het een offensieve of defensieve oorlog betreft.
Sommige onderzoekers vragen zich af of de boeddhistische afwijzing van oorlog werkelijk zo krachtig is. Deze twijfel wordt versterkt door latere boeddhistische teksten. Als alle vreedzame mogelijkheden werkelijk zijn uitgeput, zou in uiterste nood oorlog mogen worden gevoerd. Oorlog zou daarnaast een middel kunnen zijn om het boeddhisme te verspreiden. Dit alles staat ver af van de pacifistische Boeddha uit de Pali canon, aldus de door Moerbeek aangehaalde en geciteerde auteur van deze stelling. Hij vermeldt dat uit de antieke geschiedenis blijkt dat veel boeddhistische heersers tekort schoten in het naleven van het pacifistische ideaal. Ook de moderne en recente geschiedenis bevat tal van gewelddadige (etnische) conflicten mede begaan door boeddhisten. Tot zo ver Moerbeek.
Ik denk: Nederlandse militairen worden opgeleid om te doden. Ze hebben daar de wet en macht voor aan hun zijde en wapens en tanks en kanonnen en vliegtuigen en schepen en raketten onder bereik. Ze worden nu meestal ingezet in zogenoemde vredesmissies, om vrede te handhaven en burgers in verre landen te beschermen. Meestal gebeurt dat op verzoek van een mensenrechtenorganisatie en soms valt er een vergisbom uit een Nederlandse straaljager bovenop een gebouw in een ver land en sterven er mensen. En soms worden duizenden mensen door een vijand vermoord omdat zo’n vredesmissie mislukt.
Maar het voornaamste blijft dat die militairen in staat worden geacht om een ander mens te doden. Een soldaat kan gezeten in een loopgraaf niet zeggen: ho, ho, dat staat niet in mijn cao, effe met de vakbond bellen. Hij schiet gaten in hoofden van anderen, de tegenstander geheten. Of schiet met een kanon een tank met mensen in brand. Soldaten moeten de bereidheid hebben te doden. Voor een niet-soldaat niet voor te stellen. Onze gevangenissen zitten vol met veroordeelden van geweldsdelicten. Maar als het oorlogsrecht geldt gelden andere regels, geweld.
Bij zo’n organisatie is voormalig boeddhistisch geestelijke verzorger (BGV) Alie Rozendal in de rang van kolonel in dienst getreden en niet onbezoldigd. Ik lees in het wedde overzicht van de militaire vakbond ACOM dat het aanvangssalaris van een kolonel bijna 5500 euro is en eindigt in een schaal van bijna 8000 euro. Defensie had ook een hoog opgeleide bedelmonnik aan kunnen stellen die die functie om-niet vervulde. Ik ken er wel.
En: stel het wordt oorlog, de soldaten gaan schieten, doden mensen, er is geen sprake van een vredesmissie. Treedt de kolonel terug?
Ik word wat ongemakkelijk van dit soort aanstellingen. Zen.nl wordt door sommigen verweten een commerciële instelling te zijn maar zijn deze benoemingen anders? Boeddhisten die met gemeenschapsgeld religie bedrijven. Of stort het hoofd van de DGV (een deel van) de wedde in de kas van de voedselbank? Ja, ik weet dat als je benoemd wordt bij de geestelijke verzorging bij Justitie of Defensie er een salaris aanhangt. Maar ik blijf me ongemakkelijk voelen dat het boeddhisme gebruikt wordt om er geld mee te verdienen. Het begint een beetje op België te lijken, waar de BUB ijvert voor staatssalarissen van boeddhistische leraren.
Boeddhisten mogen niet doden. Er zijn er die met een bezempje over straat lopen om geen mieren te vertrappen. Ik stel me voor dat Alie Rozendal de troepen vanaf nu toespreekt, ze wijst op dat gebod en ze naar huis stuurt. Ja, zeggen voorstanders van haar aanstelling, de soldaten moeten toch ook hun sores aan haar kwijt. De verschrikkelijke ervaringen in verre buitenlanden, het wringende geweten bij de piloot van de straaljager die een vergisbom afwierp. Daar zijn gedragswetenschappers voor. Als boeddhist kan en mag je niet sjoemelen met niet-doden.
En hoe zijn die psychische klachten ontstaan? Juist ja, door die ervaringen van die militairen in en door het leger. Ze hoeven niet in dienst, het is een eigen keuze. En zo is de cirkel weer rond.
Ja maar, zeggen de voorstanders, zij heeft geen geweer en zal nooit persoonlijk doden.
In een slachthuis worden jaarlijks honderdduizenden dieren gedood. Werken daar boeddhistische geestelijke verzorgers? Zou ik daar kunnen werken, niet als slachter maar als messenslijper? Ik kan dan zeggen: ik dood geen dieren, maar ik maak het wel mogelijk door het slijpen van de messen. Ik word dan medeplichtig. Daarom werk ik niet in een slachthuis.
Het zijn moeilijke morele kwesties. Maar ook weer niet, een kwestie van je rug recht houden.
Moedig voorwaarts!
BIJSLUITER: het lezen van deze columns kan leiden tot groot geestelijk ongemak, woedeaanvallen, depressies, onbeheerst gedrag, angstaanvallen, maagzuur, zweten, ongeloof, twijfel aan eenieder, straatvrees, lange tenen en het geloof in het eigen gelijk. Bij de lezers. Scheldpartijen en een onbedwingbare drang om te reageren zijn waargenomen. Sommigen willen mij corrigeren. Of bedanken. Of prijzen. De drang om in verzet te komen is waargenomen, het abonnement op te zeggen. Sommigen besluiten de krant niet meer te lezen, of te boycotten. Er kwaad over te spreken. Te janken of te vloeken. De straat op te gaan om te demonstreren maar niet weten waartegen. Het boeddhisme de rug toe te keren. Of aan de drugs te gaan. En zo gaat het maar door.
Frans-Jozef zegt
En zo is het!
Henk van Kalken zegt
Het zijn inderdaad moeilijke morele kwesties die niet met denken en oordelen zijn op te lossen. Vegetarisch eten kost (denk aan oogsten) miljarden insecten, muizen en andere levende wezens per jaar. Een autotochtje naar een meditatiecentrum kost duizenden insecten het leven. Een soldaat die een ander in z’n knar schiet en daarmee het leven van een paar honderd anderen redt is geen moordenaar.
Met redeneren kom je in een do0olhof zonder uitgang terecht.
Louis zegt
Moeilijk vind ik het. Willen we verdedigd worden?
Piet Nusteleijn zegt
Juist een boeddhistische GVer kan deze bordjes “geweld eindigt waar liefde begint” uitdelen aan alle militairen.
De oorlog moet niet meer geleerd worden. Beginnen bij onszelf. Nederland heft zijn leger op. We stoppen ermee.
Alie Rozendal zal de laatste zijn en de deur van de kazerne sluiten.
Joppe van der Spoel zegt
Beste Joop, mooie analyse. Blij mee.
Als voormalig dienstweigeraar en boeddhistivorm persoon (geen boeddhist, wel mediteren), ben ik het er mee eens dat boeddhisme niet in het leger past.
Groet, Joppe
G.J. Smeets zegt
Mijns inziens is het enig relevante punt: wat vindt kolonel Alie Rozendal er zelf van. Het stukje van de redactie eindigt met de opmerking “Het zijn moeilijke morele kwesties. Maar ook weer niet, een kwestie van je rug recht houden.” Daarom lijkt het me wel wat als de redactie eens met Alie Rozendal gaat praten over rechte ruggen.
Stel dat ze zegt: Leger-artsen hebben zich, zoals elke arts, verplicht het belang van hun patiënt voorop te stellen en zijn opvattingen te respecteren. Voor een geestelijke verzorger geldt hetzelfde.
Ik me wel vinden in de tweede reactie hierboven: “Met redeneren kom je in een doolhof zonder uitgang terecht.”
Ruud van Bokhoven zegt
Goed stuk Joop, ook ik was dienstweigeraar in een tijd dat ik het bestaan van boeddhisme nog niet kon maar het blijkbaar toch al in mij zat.
Ik wilde niet doden of er een deel van zijn en ben tegen iedere daad die de mensheid zal of kan kwetsen en vind het onbegrijpelijk toen ik las over boeddhistische militairen en bendes in Myanmar. Nu ben ik het boeddhisme gaan leren en begrijpen, koop ik ook geen vlees meer bij de slager die ik indirect de opdracht hebt gegeven voor mij een dier te doden. Het valt mij dan ook hard en is het voor mij onbegrijpelijk te lezen dat een boeddhist zich inlaat in deze boeddhistisch verwerpelijke militaire zaken.