Kluizenaar of pelgrim?

Anja en ik onderhouden af en toe enig mailcontact sinds ik haar lichtgewicht shelter en lichtgewicht rugzak in bruikleen heb gekregen, om daarmee in 2016 een voetreis te ondernemen naar Santiago de Compostella. Ik neem aan dat Anja mijn website ondertussen kent, en mij ook op Facebook volgt, en daardoor inmiddels ook op de hoogte is van de gewijzigde plannen. Daarover zo meer. Nu eerst de vraag die Anja in haar mail aan mij stelde: “Ze zeggen wel dat er twee typen zoekers bestaan: zij die zich op één plek bezinnen, de kluizenaars, en zij die op pad gaan, de pelgrims. Hoe voelt dat voor jou die overgang? Bij Goenka is er toch bijvoorbeeld alleen zit- en geen loopmeditatie? Wat doet het kluizenaren met jou, en wat pelgrimeren?”

Kluizenaar of pelgrim?
Wel, dat is een lastige vraag. Ik vertel de laatste jaren aan wie het wil weten (en dat zijn er echt niet zoveel) dat je alleen maar kluizenaar kunt zijn bij de gratie van een maatschappij waaruit je je vrijwillig kunt terugtrekken. Om die reden kan ik Robinson Crusoë onmogelijk zien als een kluizenaar. Net zo min als dat mensen in eenzame opsluiting kluizenaars zijn. Evenzo is een pelgrim iemand die vrijwillig huis, haard en geliefden achter zich laat – al dan niet tijdelijk – om zich alleen en op sobere wijze op pad te begeven teneinde zich los te maken van de maatschappij. En met dat losmaken bedoel ik: zich te onthechten. En jezelf onthechten van de maatschappij is volstrekt iets anders dan ontkennend of met aversie in de maatschappij staan. Het is ook iets anders dan uit jouw vertrouwde omgeving ontworteld, verdreven of uitgestoten zijn. In dat licht zijn vluchtelingen alles behalve pelgrims, net zo min als dak- en thuislozen. En mensen die als toeristen op reis gaan, zijn het evenmin. Dat geldt ook voor veel lieden die tegenwoordig met tweehonderdduizenden (meer zelfs) over de Camino onderweg zijn naar Santiago de Compostella, Dat zijn naar mijn mening ook geen pelgrims, al noemen zij zich soms/vaak zelf wél zo, en ook al laten zij zich zo door anderen betitelen en behangen met schelpen. Laat er geen misverstand over bestaan: ik stoor mij er niet aan. Sterker nog: ik juich het toe. Meer dan eens blijkt “de weg” immers de wandelaar of fietser te vinden, en deze langzaam maar zeker te veranderen in een echte zoeker,  een pelgrim.

Wat kenmerkt volgens mij de ware kluizenaar of pelgrim? Beide hopen mijns inziens op hetzelfde: het vroeg of laat mogen ervaren wat nu eigenlijk de essentie is van de realiteit waarin én waaruit alles is wat het is, de eigen persoon incluis. Om die ervaring op te kunnen doen, gaan zij vrijwillig door een proces dat als kenmerken heeft: vrijwilligheid; onthechten; achterlaten; loslaten; vrij laten; openen; toelaten; doorlaten; aanvaarden; ontvangen; vertrouwen; zichzelf onvoorwaardelijk overgeven aan wat is. Ongetwijfeld is er meer over te zeggen. Maar hoe ook: de kluizenaar zoekt daarvoor bewust een geschikte plek op, en blijft daar. De pelgrim richt zich bewust op een plek, gaat daar naartoe én gaat daar vervolgens aan voorbij! Voor beide geldt: gaté, gaté, paragaté, parasamgaté, bodhi swoha (gegaan, gegaan, voorbijgegaan, aan alles voorbijgegaan, verlichting; heil!). Terwijl de kluizenaar een bewogen leven leidt zonder zich te verplaatsen, verplaatst de pelgrim zich onbewogen over de weg. Zij zijn elkaar gelijk.

Waar de een blijft zitten (Goenka: géén loopmeditatie; Vipassana, “kluizenaar”), staat de ander op om te gaan lopen (Rinzaï: kin-hin; Zen, “pelgrim”). Welke te kiezen? Ik ga voor beide en geen van beide, tegelijkertijd. Daarmee wil ik zeggen dat je als mens uiteindelijk voorbij alle methoden; heilsleren en wijze lessen van iedere leraar moeten durven gaan. Voorbij jezelf ook. Als kluizenaar of als pelgrim… wat maakt het uit? Volg de dharma die bij je past. Strekt de dharma zich vóór je uit? Volg die dan, als pelgrim. Houdt de dharma je op één plek? Blijf daar dan, als kluizenaar. Brengt de dharma mensen op jouw pad? Begroet die dan! Houdt de dharma mensen ver van je? Dank ze dan!

Nu even terug naar de gewijzigde plannen voor 2016.
Ik heb eerder geschreven dat ik op 27 maart vanuit Maastricht naar Santiago de Compostella zou gaan lopen. Enige weken geleden ben ik echter tot de conclusie gekomen dat het pad dat ik moet gaan, mij in 2016 niet naar Santiago de Compostella zal voeren, maar naar de Nidaros, de dom in Trondheim, Noorwegen (het “Santiago van het Noorden”, maar dat terzijde). De belangrijkste reden: de weg van Woudbloem, waar ik woon, via Kiel – Oslo – Hamar naar Trondheim is 100 x minder belopen dan de Camino. De omstandigheden onderweg komen daardoor dichter bij wat ik zoek: vele wandel-uren waarin ik alleen zal zijn met niemand en niets anders dan mezelf en wat er is. Ik heb er geen behoefte aan om in Spanje door honderden wanna-be-pelgrimtoeristen onder de voet te worden gelopen. Het gaat tenslotte niet om de PLEK, maar uitsluitend om de reis! Tenslotte zal ik ook aan Nidaros voorbij gaan. Wellicht volgt in komende jaren alsnog een hele, halve of kwart voettocht naar het Santiago in Spanje. We zien het wel. De tent en rugzak van Anja krijgen het in Noorwegen wel zwaarder, vermoed ik, maar ik verwacht dat zij dat niet erg vindt. Ze wil alles wel terug, ongeacht de toestand waarin het zich dan bevindt, maar met de verhalen en ervaringen die daar bij horen. Beloofd!

Vanwege tijdelijke ontoegankelijkheid van gebieden waar ik doorheen moet, zal ik later dan 27 maart vertrekken: 30 april. Mijn route loopt door Noord Duitsland. Wie een dag of dagdeel mee wil lopen, mag contact opnemen. Niet allemaal tegelijk alsjeblieft.