Mensen denken ogenschijnlijk het ene na het andere. Als je dít doet, is dát wat er gebeurt. Oorzaken brengen je bij gevolgen. Zo kunnen we ook redelijk voorspellen wat gaat komen. Maar is opeenvolgend denken het enige? Toch niet.
Neem bijvoorbeeld een metafoor. Je zegt: Mijn voorstel staat als een huis. Het beeld van een huis gebruik je om duidelijk te kaken dat je plan deugt. Denk je dan van voorstel naar beeld, of omgekeerd? Of zitten die twee zo aan elkaar vast dat je ze steeds bij elkaar houdt?
Of neem een doorsnee gelovige van om het even welke religie. Religies brengen de menselijke werkelijkheid in verband met een andere werkelijkheid. Die kan ‘heilig’ genoemd worden, of ‘bovennatuurlijk’, of ‘geheel anders’. De twee werkelijkheden worden dankzij zulke etiketten nadrukkelijk onderscheiden. Maar in de ervaring van de gelovige zijn ze niet gescheiden maar juist verbonden. In de gelovige manier van denken zijn ze tegelijk aanwezig.
Antropologen hebben een geheel eigen onderzoeksmethode. Die staat bekend als participerende observatie. In andere wetenschappen zijn dat tegengestelde houdingen. Vooral in een laboratorium houdt de onderzoeker afstand tot het object van onderzoek. Niks participatie, want dan mislukt de proef geheid. Maar antropologen vertonen al ruim een eeuw dat je als veldwerker tegelijk kunt participeren èn observeren, in wat voor culturele setting dan ook. Door mee te doen, kom je veel te weten.
In deze voorbeelden – metafoor, gelovige, veldwerker – denken mensen niet successief maar simultaan. Op zijn minst bewegen ze heen en weer op een spectrum tussen twee betekenisvelden. Je kunt ook zeggen: ze spelen met een dubbel perspectief. Je weet niet wat je ziet en toch zie je het. Zelfs als de maan verduisterd is, zie je toch iets.
Zelf ervaar ik dat dubbele perspectief als ik op zondagmorgen in onze doopsgezinde kerk ben. Dankzij wat er gezegd, gezongen en gemusiceerd wordt, ben ik tegelijk gelovige, twijfelaar, atheïst, antropoloog, veldwerker, echtgenoot van de vrouw die naast me zit, en soms koster van dienst.
Zelfs de combinatie van successief en simultaan levert een dubbel perspectief op!
Geef een reactie