De opstand der patriarchen

In een vorige column probeerde ik aan te tonen dat geweld niet automatisch bij het man-zijn hoort, maar vooral bij mannen die gefrustreerd zijn omdat zij in sneltempo hun traditionele superioriteit verliezen. Vader heeft allang niet meer het laatste woord. Als je aandachtig naar de rollen van mannen en vrouwen op tv en in films kijkt of naar de teksten van songs luistert, zie en hoor je dat er opvallend veel wordt gespot met de traditionele man. Eigenlijk wordt er veel gespot met autoriteit tout court.

Ik ben altijd een vrij atypische man geweest. Eerder de gevoelige dichter en dromer die drijft op intuïtie, wat vaak afwijkt van de wat afstandelijke en rationele houding die mannen van mijn leeftijd zich traditioneel aanmeten. Ik heb bijvoorbeeld altijd te horen gekregen dat ik mooi kan schrijven. Dat was bemoedigend, alleen kreeg ik ook vaak te horen dat wat ik schreef toch niet makkelijk te begrijpen was, of zelfs ronduit verwarrend overkwam. Pas nu ik zestig plus ben, hoor ik -vrij geregeld- dat ik helder en to the point ben. Ook al heb ik als man dus geen autoriteit, met het ouder worden pluk ik nu eindelijk wel de vruchten van mijn ervaring.

Op die ervaring kunnen de jonge mannen van nu nog niet steunen. Zij weten vaak niet of zij best gevoelig zijn of toch beter een beetje de macho zouden spelen. Hun onzekerheid hoort uiteraard bij de leeftijd maar ook gewoon bij het feit dat we in een ontzettend snel evoluerende tijd leven. De seksuele revolutie van de jaren zestig was enkel een voorproefje. Ook de automatisering en digitalisering maken de oude taak- en rolverdelingen tussen man en vrouw steeds overbodiger. Wie zich niet aanpast aan een tijdperk zonder vaste regels en normen, wordt genadeloos aan de kant gezet. En traditionele mannelijkheid is op zich al vrij problematisch omdat ze drijft op de angst om onzeker over te komen; als een mietje. In hedendaags jargon: ‘als een pussy.’

Traditioneel denkende mannen komen vanuit een diepe frustratie -en als er genoeg andere lotgenoten zijn- in opstand tegen vrouwenemancipatie. Die emancipatie is een ware revolutie, zeker in onze intieme relaties. In de geschiedenis kwam na een omwenteling vaak de contrarevolutie. Het groeiende populisme is een handig inspelen op de contrarevolutie van de bange blanke man. Ook de blanke man zonder eigen autoriteit kon zich tot nog toe wat superieur voelen, want hij hoorde bij de westerse, dominante cultuur. Dat tijdperk is voorbij, en ook die ‘geleende’ autoriteit moet de blanke man afstaan.

Wellicht is er een nog diepere revolutie aan de gang. De tendens om machogedrag en agressie minder te tolereren is ook een tendens om meer gevoeligheid en kwetsbaarheid te tonen. Dat blijkt uit wie we als echt vernieuwende leiders beschouwen: Mahatma Ghandi, Martin Luther King, Nelson Mandela. En ere wie ere toekomt, zij werden lang geleden al vooraf gegaan door Jezus en Boeddha. Mannen die tegelijk zachte ‘vrouwelijke’ waarden belichaamden en tegelijk toch geen doetjes waren… In feite waren zij veel moediger dan grootsprakerige, oorlogszuchtige leiders.

Het is geen toeval dat de groeiende burgerbewegingen zich overal in de wereld baseren op samenwerken, empathie met misdeelden, gelijkwaardigheid en kleinschaligheid. Het tijdperk van de Patriarchen loopt af, de nieuwe populisten zijn een symptoom van het afsterven, een stuiptrekking. Een doodsstrijd kan lang duren, en daar zijn wij als boeddhisten gelukkig goed op voorbereid. Ook het boeddhisme kende zijn perioden van bloei en verval. En zijn tijdperken van Patriarchen. Zelfs de beminnelijke Thich Nhat Hanh en zijn partner kwamen ooit als jonge monnik en non in opstand tegen de verstarde patriarchen die hun Vietnamese kloosters leidden. Ook vandaag is er op dit vlak nog werk aan de winkel.

Ook nu we het tijdperk van de patriarchen achter ons laten, verdwijnt nog niet het onderliggende element – macht. Of macht nu gerechtvaardigd wordt door je sekse, of je afkomst, of je status, ze corrumpeert. Is macht nastreven over anderen niet de uitdrukking van een diepe vervreemding en eenzaamheid? Echte macht hebben we enkel over onze eigen geest, al de rest is illusie.

Aan illusies zal wellicht nooit een gebrek zijn. Het blinde geloof in nog andere mannelijke waarden blijft floreren als nooit tevoren; rationaliteit, rechtlijnigheid en efficiëntie bijvoorbeeld. Ook vrouwen die niet doordrongen zijn van de noodzaak van emancipatie of die gefascineerd zijn door een carrière, nemen klakkeloos deze mannelijke waarden over. Gelukkig blijft er de tegenpool, het grillige en onvoorspelbare, het opstandige en oncontroleerbare. De rijkdom van creativiteit. In feite is dat de rijkdom van het leven. Dat zal altijd blijven doorgaan, ook als we ons rationeel en rechtlijnig de afgrond zouden inrijden. Uit dat inzicht putten boeddhisten en alle spirituele mensen tenslotte hun kracht.

De Vlaming Ksaf Vandeputte (1952) werkt als maatschappelijk werker en psychotherapeut. Hij is zeer geïnspireerd door het boeddhisme, meditatie en psychotherapie vormen volgens hem twee polen van eenzelfde gebied. Hij is lid van twee sangha’s in Vlaanderen en gewijd door Dharmavidya (David Brazier), maar even goed geïnspireerd door Thich Nhat Hanh en Ton Lathouwers. Omslagfoto Goff Smeets.