De dharma van Dallas

“Ik zal jullie een nieuw hart en een nieuwe geest geven, ik zal je versteende hart uit je lichaam halen en je er een levend hart voor in de plaats geven.”

Aan dit citaat uit het bijbelboek Ezechiël (36:26) refereerde president Obama dinsdag tijdens de herdenking van vijf gevallen politiemensen in Dallas, Texas.

Terwijl hij sprak, leek hij meer dan ooit zijn verhaal te zijn en, zoals wij zouden zeggen, de dharma te manifesteren. Hij plaatste de tragedie in een context van raciale spanningen, sociale rechtvaardigheid en medemenselijkheid. Al doende liet hij zien zijn Nobelprijs meer dan waard te zijn, alleen door zichzelf te zijn. Mijn kinderen prent ik in: kijk naar deze man, dit is levende geschiedenis.

Bij herhaling putte de president uit de bijbel. Maar bij het vers van Ezechiël gebeurde er iets met mij dat me tegenwoordig wel vaker overkomt. Je hoeft Gautama niet op te slaan in de canon om gelouterd te worden door de dharma. Bij monde van Ezechiël, de interreligieuze profeet van jodendom, christendom en islam, spreekt ook de Boeddha tot ons.

Een versteend hart is een hart vol van ‘zelf’. Een levend hart is een hart dat zich leeg weet en daardoor open. Met zulke bronnen op zak hebben we geen cryptische uitweidingen van Dogen nodig. Wie deze taal verstaat, krijgt van Ezechiël zonder verdere omhaal een vernieuwde geest op een presenteerblaadje aangereikt.

In zijn schalkse zentrilogie vertelt Janwillem van de Wetering over een Japanse abt die iemand bij toeval iets heeft horen citeren uit de Bergrede. Hij vraagt een Westerse student om de tekst ervan te vertalen en aan hem voor te lezen. “Ja,” zegt hij na het aanhoren van Jezus’ zaligsprekingen, “dit is de dharma.”

Begrijp me niet verkeerd. Pas de onderdompeling in zen en boeddhisme heeft mij de ogen geopend voor de gecodeerde boodschappen in ‘s werelds wijsheidsliteratuur. Je moet iets in jezelf horen meeresoneren op de maat van wat met een eigenlijk o zo kreupel woord nondualisme heet – en dan nog in de versie van de boeddha-dharma. Er zijn vast en zeker ook andere aanvliegroutes, maar ik heb meeliftend in het Grote Voertuig een verjonging van de geest ondergaan.

Het hier en nu is niet plat, het is een dimensie die zich openlegt aan wie heeft geleerd te kijken met nieuwe ogen en te luisteren met nieuwe oren. Heel de immanentie kruipt er in al haar rijkdom en luister uit naar voren. Plat is vorm zonder perspectief. Juist het spel van voor- en achtergrond geeft een dynamiek aan onze waarneming van de dharma aan het werk.

Er zijn mensen die ik bewonder om hun vermogen de teksten van de Pali Canon tot onze hedendaagse verbeelding te laten spreken. Dit zijn evenwel enkelingen. Zonder inspiratie is welke tekst dan ook alleen maar tekst; met de dode letter ligt altijd het risico op de loer dat de dharma dogma wordt. Ik heb het niet zo op met de bijbelbullen van het boeddhisme omdat je de dharma ook zonder letterknechterij kunt vrijmaken uit de dimensie van het alledaagse. Dit is in kort bestek het credo van de zentraditie.

In de dimensie van de dag van dinsdag was het president Obama die ons de dharma van Dallas voorhield in de vorm van een vers uit Ezechiël. Ik twijfel er niet aan dat Obama in momenten van verwarring evenzeer een falend mens is als wij allen. Maar als wij onze verwarring afleggen, dan zijn wij, en hij, allen boeddha. Nu ik erover nadenk, boeddhaschap en medemenselijkheid zijn onderling ten nauwste verbonden.

Ons laten voeden door een geest die zelf nooit veroudert of verjongt, geeft ons de mogelijkheid van het inzicht en de vrijheid van vrees die de bodhisattva kent. Hisamatsu sprak over het belang dat de mens zich boven de geschiedenis plaatst. Dit klinkt alleen vreemd voor wie zich niet herkent in de geest van zijn of haar oorspronkelijk gelaat.

Tijd kan verstenen én vrijmaken. Wie vrij is kan zich anders met de tijd verbinden en in verantwoordelijkheid een venster openen waardoor transformatie binnen het vizier komt van de wereld. Hisamatsu’s hart was niet versteend, verre van dat. Als een moderne Ezechiël hielp hij zijn medemens graag door te wijzen naar de plaats waar je een nieuw hart kunt krijgen.

Namu Amida Butsu,

Taigu bombu

—
De hele herdenkingsrede van president Obama in Dallas kun je via deze link bekijken op YouTube.