Jana – Boomspek en Joke’s bruinebonenburgers

Naar aanleiding van mijn vraag vorige week over de herkomst van het woord ‘boomspek’ kreeg ik van G.J. Smeets de volgende reactie:

‘Spek van het varken was te duur of niet te krijgen, zoals tijdens de oorlog. De term boomspek voor gebakken appelschijven was in Limburg een zelf-spottende knipoog van armoelijders. Mijn vader leerde me in de jaren ’50 vorige eeuw hoe je het doet: Bakpan met een bodempje water op hoog (!) vuur verhitten, wachten tot het water bruist en kookt, appelschijven erin leggen, 1 minuut laten liggen tot het water in de schijven is opgenomen. Het is een supersimpel en smakelijk ding, ik doe het nog steeds. In de winterperiode eet ik de schijven warm uit de pan, in de zomerperiode koelkast koud. Let op: de appels moeten (kei)hard zijn, melige appels geven geen boomspek maar appelmoes.’

Voordat ik deze reactie kreeg was ik zelf al aan de slag gegaan met appelschijven, maar dat was met goudreinetten, en inderdaad, zoals G.J. al schrijft, het werd geen boomspek maar appelmoes. Wel lekker trouwens. Ik heb nu keiharde appels gekocht, dus ik ga het gewoon opnieuw proberen!

Van Joke kreeg ik de volgende reactie met een recept voor bruinebonenburgers:

‘Mijn moeder maakte vroeger zeker 1× in de week: “Schijngehakt” rond 1950. Kom uit een groot gezin:8 kinderen en pa en ma dus… Het was heerlijk en regelmatig maak ik het nog in 2023. Voor 10 personen werd er een grote pan bruine bonen 1 nacht in de week gezet. De volgende dag gekookt en met een stamper ‘geprakt’. Bloem- gebakken uien-zout-peper-fijn gesneden peterselie toevoegen. Hier platte ballen van maken en door de bloem rollen. Bakken in olie. Uit de moestuin 2 kroppen sla erbij en het gezin had weer een dag gegeten. Als toetje zelfgemaakte custardvla.’

Bruine bonen. Ze hebben een slechte naam. Bruine bonen worden geassocieerd met armoede. Bekend is de uitspraak ‘Ik bid nie veur brune bonen’ van Bartje, hoofdfiguur uit de boeken van Anne de Vries. John Steinbeck schrijft in zijn roman Cannery Row over een arm gezin dat altijd, dus drie maal daags, alleen maar bruine bonen eet. Als een weldoener zich over hen ontfermt en ze vers eten schenkt, holt hun gezondheid achteruit. Aan het eind van het verhaal eten ze weer bruine bonen. Toen mijn moeder dit verhaal over ‘bonen’ vertelde, ik was nog klein, dacht ik overigens dat het om sperziebonen ging, ik kende de bruine bonen toen helemaal niet. Pas later kreeg ik in de gaten dat het om bruine bonen ging. In mijn studententijd in de jaren ’80 heb ik er heel wat gegeten, als ‘chili sin carne’ met paprika, veel ui, knoflook, chilipoeder, en wonderlijk genoeg werd daar dan voor het opdienen ananas uit blik en banaan in plakjes doorheen gemengd. Maakt iemand dit nog?

Tegenwoordig liggen de winkels vol met sjieke bonen: canellinibonen, limabonen, kidneybonen, zwartoogbonen, kikkererwten. Wie eet er nou nog bruine bonen? Dankzij Joke heb ik nu de bruine boon herontdekt. De bruinebonenburgers zijn namelijk verrassend lekker! Op de foto staan de eerste probeersels. Joke moet er vast hartelijk om lachen. Maar Joke heeft al tientallen jaren ervaring, voor mij was het de eerste keer. De latere burgers lukten al beter. Het euvel is denk ik dat ik altijd lekkere ingrediënten met veel smaak in ruime mate toevoeg en saaie ingrediënten, de basis, in mindere mate. Dus in dit geval veel ui en peterselie, weinig bloem. Maar ook nu besef ik: dit wordt een klassieker, ik blijf experimenteren.

Mijn variant: 250 gram bruine bonen 8 uur weken. Wassen. Koken volgens aanwijzingen op de verpakking. Op mijn verpakking stond 45 minuten, ik heb ze 15 minuten in de snelkookpan gekookt. Met de staafmixer gemengd met net genoeg volkoren tarwebloem zodat ik burgers kon kneden, in olijfolie gebakken ui,  theelepel zout, peper, een bosje fijn gesneden peterselie. ‘burgers’ gekneed en door de bloem gerold. Gebakken in olijfolie.

Voor Pasen en de rest van het jaar lijkt het me een mooi idee om bij het maken en eten van de bruinebonenburgers stil te staan bij de honger in de wereld, vroeger en nu, en bij de mensen die het zo veel minder hebben dan wij.

Reacties en recepten zijn nog steeds welkom! (zie eerdere oproep)

P.S. Bij het nadenken over dit stukje fantaseerde ik over het afkorten van de bruinebonenburger tot BBB en dat dan zo vaak gebruiken dat mensen die googelen op BBB met een beetje geluk bij dit bericht uitkomen. Veel succes met het maken van je eigen BBB’s.