– Uitputting van de bodem (zie Amerika), ontbossing (zie Engeland, Frankrijk en tegenwoordig Duitsland en Amerika), klimaatverandering en het uitdrogen van rivieren; dit alles voltrekt zich vermoedelijk in Rusland sterker dan ergens anders, vanwege de vlakke uitgestrektheid van het land die tot ongelooflijke waterstromen leidt, en vanwege het ontbreken van een alpien sneeuwreservoir, zoals dat de Rijn, de Donau, de Rhône en de Po voedt. –
Friedrich Engels
Onverbiddelijk en onvermijdelijk? Zie de vorige blogs over Marx en Engels. Hun boeken en brieven getuigen ervan dat zij in een vroeg stadium de lelijke keerzijde van de industrialisatie zien, de ontwikkeling van het industriële en van het financiële kapitaal.
Dan is het nodig stil te staan bij die keerzijde en zo nodig de actie tegen de lelijke en slechte ontwikkeling te starten. Maar heeft dat zin bij iets dat ook het karakter heeft van een onverbiddelijke, onvermijdelijke, kennelijk onstuitbare tendens?
Maar zó denken Marx en Engels niet. Marx’ Het kapitaal is hun strijdschrift dat juist het vrijwel onvermijdelijke laat zien om machtige tendensen zo goed te begrijpen, dat de strijd ertegen, hoe moeilijk ook, gevoerd kan worden. Kennis als basis van macht, voor een proletariaat dat zowel aan de ontwikkeling van het kapitaal moet meewerken, áls het moet bestrijden en dan de basis moeten vestigen voor een andere, solidaire maatschappij.
Voor de onverbiddelijke ontbossing is dat niet anders. Je moet deze ontwikkeling niet ontkennen, maar juist tot op de wortel begrijpen om de natuur en het leven te redden waar verlies dreigt.
Anders gezegd, de grootste moeilijkheid moet je niet ontkennen maar deze erkennen als feit en deze duidelijk ‘miskennen’ als het enige ware perspectief.
Marx en Engels noemen in hun tijd al de klimaatverandering, zonder dat ze alle huidige vormen ervan al konden kennen. Maar zo moeilijk was dat ook weer niet. Vanuit de filosofie van Hegel zijn zij – Hegel overtreffend – denkers die vasthouden aan een ‘holistische’ visie, aan een inclusieve visie en in de actie aan solidariteit.
De wetenschap van Marx, hoe onvolmaakt en onaf misschien ook laat die eenheid zien. Alles hangt niet zomaar samen, maar samen als strijd- en maatschappelijk perspectief, als solidariteit. Dan moet je de wereld benoemen zoals die is, en verbeteren zoals die moet zijn. Moeilijk of niet, het moet, daarin is Marx’ visie onverbiddelijk wetenschappelijk. Niet weglopen voor de feiten.
Nu, anno 2021, er een gascrisis dreigt, een tekort aan aardgas en brandstoffen, treedt er massaal vluchtgedrag op, inclusief een grote blindheid voor de alternatieven. Toch maar even weer gas oppompen uit Groningen? Niet doen: liever dealen met de noodzakelijke vermindering van de beschikbare middelen, werken aan vermeerdering van groene en veilige vormen. Niet zeggen, we wachten nog een jaartje langer, maar actie, doén. Het is niet erg of een ramp om een poosje in de kou te zitten, zolang die dragelijk is, en intussen te werken aan echte oplossingen. Dwars door de crisis heen, de welwillenden organiseren, vooruit!
Marx en Engels leren (o.m.) groter, breder, inclusiever, meer solidair te kijken in de grote maatschappelijke vragen dan gebruikelijk. Dát wat vaak zo versnipperd lijkt hoort wél bij elkaar. Ook de verdeling van rijkdom én de schaarse middelen. Ook een toekomstperspectief van echte leefbaarheid voor eenieder. Actie en denken, beide ineen.
In de vorige twee blogs leken (voor de buitenstaander?) Marx en Engels het over betrekkelijk kleine vragen te hebben, gericht op de toekomst. Maar zij zien juist het verband met de grote. Het ‘proletariërs aller landen verenig je’ geldt ook voor deze kwesties, voor eenieder, voor gezamenlijke actie, rechtvaardigheid en een sociaal perspectief.
Je kun het ook anders zien. De grote dingen bestaan uit hun delen. Ontbossing betekent het einde van de bomen, dus de grote en de kleine, het bos, het hele Amazonegebied en de boom vlakbij in de straat. De schoonheid is in het geding en de werkelijk grote bedreigingen zijn aan de orde.
Hieraan moet ik denken als ik kijk naar bomen vlak voor mijn neus, dichtbij en veraf, de bomen moeten gevrijwaard worden van de onverbiddelijke ontbossing.
De Russische schrijver Konstantin Paustovski schreef eens een heel korte zin die dit alles omvat, een ware universele intuïtie: ‘Bossen zijn een wonder!’ (1)
Bronnen:
– Voor Karl Marx en Friedrich Engels, zie de vorige twee weblogs.
– Konstantin Paustovski, De muziek van de herfst, Verzamelde verhalen, Samengesteld en vertaald door Wim Hartog, Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam 2021, p. 479.
