Waarom controle ons verkrampt en openheid ons bevrijdt
Soms lijkt het leven vast te zitten. Alsof alles al is uitgestippeld: de agenda’s, de meningen, de rollen waarin we onszelf gevangen houden. De dagen rijgen zich aaneen, gevuld met gewoonten, verplichtingen en verwachtingen. En ongemerkt verdwijnt er iets wezenlijks: de speelruimte voor het onbekende.
Toch kan er zomaar een scheur ontstaan in die vanzelfsprekendheid. Een stilte tijdens de koffie. Een blik die net iets langer blijft hangen. Een klein moment waarop de sleur pauzeert en de wereld weer open lijkt.
De Italiaanse natuurkundige Federico Faggin, bekend als ontwerper van de eerste microprocessor, wijdt zijn latere werk aan één vraag: wat is bewustzijn? Vanuit de kwantumfysica komt hij tot een radicale gedachte: de wereld is geen verzameling losse objecten, maar een weefsel van mogelijkheden. Werkelijkheid krijgt pas vorm in de ontmoeting — in de interactie tussen waarneming, intentie en gebeurtenis. Bewustzijn registreert niet alleen, het doet mee en schept mede.
Het boeddhisme bereikt via een andere weg een verwant inzicht. ‘Leegte’ is geen kille afwezigheid, maar een open, grenzeloze ruimte waarin alles voortdurend ontstaat en weer verdwijnt. Niets heeft een vaste, onafhankelijke kern; alles is in samenhang en beweging. Geen leegte waarin niets is, maar een leegte vol mogelijkheden.
Wie Faggin en het boeddhisme naast elkaar legt, ziet een werkelijkheid die niet volledig bepaald is, geen harde grenzen kent en steeds verschuift. Zowel in de taal van leegte als in die van bewustzijn als veld van mogelijkheden verschijnt de wereld niet als vaststaand decor, maar als iets dat telkens opnieuw geboren wordt in de interactie tussen bewustzijn en verschijnsel.
Dat is geen puur filosofisch spel. Iedereen die even aandachtig ademt, wandelt of mediteert, merkt dat de wereld verandert zodra de aandacht verzacht. Er ontstaat ruimte, en in die ruimte beweegt iets dat eerder onzichtbaar was. Leven blijkt zich af te spelen in de ontmoeting: in relatie, in het telkens weer openvallen van iets nieuws.
Toch leven we vaak alsof alles wél vaststaat. We plannen, voorspellen en proberen te beheersen — alsof zekerheid veiligheid kan bieden. Die behoefte aan controle zie je terug in hoe we met elkaar praten: we kiezen vaak onderwerpen die niets van ons vragen. Voetbal. Het weer. Een nieuwtje uit de krant. Alsof we de wereld klein houden om haar beheersbaar te maken.
Maar juist waar controle oplost en vertrouwen het overneemt, begint het leven te bewegen. Daar waar we durven loslaten wat we dachten te weten.
In dat licht krijgt vrijheid een andere betekenis. Vrijheid ontstaat niet uit nóg meer keuzes, maar verschijnt wanneer we ruimte toelaten: het veld van mogelijkheden dat altijd al aanwezig is, maar vaak aan het oog wordt onttrokken door de drukte en de hunkering naar zekerheid.
Misschien is dat precies wat beoefening betekent: telkens opnieuw thuiskomen in die open ruimte. Oefenen om aanwezig te zijn, om niet automatisch te reageren vanuit angst, overtuiging of gewoonte. Het cultiveren van een aandacht die de wereld niet dichtschrijft, maar openhoudt.
In die ruimte hoeft niets — en kan alles ontstaan.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Geef een reactie