Lost Territories: Tracing Imperial Violence

FOTODOK in Utrecht presenteert Lost Territories: Tracing Imperial Violence, een groepstentoonstelling van Sputnik Photos, het internationaal gerenommeerde collectief van fotografen uit Polen. Al bijna twintig jaar onderzoeken zij de sociale, culturele en politieke transformaties van het voormalige Oostblok, met een focus op Oost-Centraal-Europa en Centraal-Azië.

Lost Territories: Tracing Imperial Violence brengt recente projecten samen van zes leden van Sputnik Photos: Jan Brykczyński, Karolina Gembara, Michał Łuczak, Rafał Milach, Adam Pańczuk en Agnieszka Rayss. Daarnaast is de tentoonstelling een terugblik op het project Lost Territories. Dit is een almaar groeiend archief, dat in bijna twintig jaar is opgebouwd. FOTODOK en Sputnik Photos nodigden daarnaast de Oekraïense kunstenares Maria Matiashova uit haar project EMPIRE EXPIRE aan de tentoonstelling toe te voegen.

Het Russische Rijk, later de Sovjet-Unie en nu de Russische Federatie, heeft lange tijd imperiale en koloniale strategieën van geweld, uitbuiting en exploitatie toegepast. De tentoonstelling belicht enkele verhalen die de continuïteit hiervan laten zien en toont hoe het zich van het verleden naar het heden uitstrekt.

Zo onderzoekt Michał Łuczak in Yangiabad de transformatie van een mijnstad in Oezbekistan, ooit een van van de belangrijkste locaties voor uraniumwinning van de Sovjet-Unie. Uranium is essentieel voor de productie van kernwapens, die Rusland na de ontbinding van de Sovjet-Unie in 1991 als enige van de landen uit de unie heeft geërfd. Sindsdien wordt de militaire agressie van Rusland ondersteund door kernwapens. Agnieszka Rayss op haar beurt combineert in Postcards from the War beelden van Sovjet-ansichtkaarten met hedendaagse oorlogsfotografie in Oekraïne. Daarmee laat ze zien hoe propaganda het ‘gelukkige’ beeld van de samenleving vormde, terwijl de samenleving in werkelijkheid verre van vreedzaam was.

Kunst in tijden van oorlog

De samenwerking van FOTODOK met Sputnik Photos begon elf jaar geleden, toen FOTODOK de huidige locatie opende met een tentoonstelling van het collectief. Dat moment in maart 2014 was cruciaal: slechts enkele dagen eerder, op 20 februari, begon Rusland met de bezetting en annexatie van de Krim in Oekraïne. Sindsdien is de oorlog geëscaleerd tot een volledige invasie en een van de grootste humanitaire crises in Europa. De wreedheid is met de tijd alleen maar toegenomen: het aanvallen van civiele infrastructuur, het uitvoeren van gedwongen deportaties en het plegen van ecocide. Omdat FOTODOK en Sputnik Photos Oekraïne actief steunen, werd besloten om opnieuw de krachten te bundelen. Zo wordt kunst ingezet om bij te dragen aan meer kennis en een beter beeld van deze complexe situatie.

Femke Rotteveel, directeur FOTODOK:

“Visuele verhalen zijn niet alleen esthetisch van belang, maar kunnen ook thema’s van nieuwe perspectieven voorzien. Deze tentoonstelling is een oproep tot reflectie: wat betekent het om Europeaan te zijn in tijden van dreiging? Als historicus zie ik in deze beelden de echo’s van de vorige eeuw, als Europeaan voel ik de kwetsbaarheid van nu. Sputnik Photos brengt die twee werelden samen.”

Randprogrammering

Lost Territories: Tracing Imperial Violence biedt meerdere lagen van reflectie. Een zorgvuldig samengestelde selectie fotoboeken toont een breder scala aan verhalen en kunstenaars die verbonden zijn met het thema. Een reader met nieuwe teksten stelt het publiek in staat zich verder te verdiepen in de context. Het concept van de reader is geïnspireerd op de publicatie Lost Territories Wordbook van Sputnik Photos uit 2016. Net als in het oorspronkelijke boek werd een groep schrijvers en onderzoekers uitgenodigd om woorden voor te stellen die belangrijke fenomenen beschrijven in gebieden die getekend zijn door Russische imperiale agressie. Tot de bijdragers behoren kunstenaar Lia Dostlieva, kunsthistoricus en curator Ieva Astahovska, schrijver Ilona Wiśniewska en onderzoekers dr. Giorgi Cheishvili, dr. Botakoz Kassymbekova en Aizada Arystanbek.

Gedurende de looptijd van de tentoonstelling vinden er vier TAFERELEN avonden plaats: na een rondleiding volgt een informeel diner met kunstenaars en denkers die ingaan op de thema’s van de tentoonstelling.