Net als het paard is de mens een vluchtdier, schrijft Arnon Grunberg in zijn non-fictieboek De vluchteling, de grenswacht en de rijke jood. ‘Daarmee is echter niet gesteld dat we allemaal vluchtelingen zijn, hooguit dat we het kunnen worden, misschien makkelijker dan menigeen denkt.’ Dit artikel geeft een indruk van zijn confronterende en tegelijkertijd prachtige boek.
Al tientallen jaren zijn ‘asielzoekers’ gespreksonderwerp en nog langer worden vluchtelingen gezien als een mensenplaag. Grunberg laat in zijn reportages de mens achter de vluchteling zien, maar ook de mens achter zij die asielzoekers beoordelen. Hij gaat naar het Aanmeldcentrum Schiphol waar asiel wordt aangevraagd en naar Ter Apel om de ‘asielcrisis’ zelf te zien. Hij reist naar Polen, waar vluchtelingen mensonterend worden behandeld en naar Noorwegen, waar het juist veel beter is.
Trechters
De asielzoeker vlucht meestal omdat zijn naakte leven op het spel staat in het land waarvan hij ingezetene is en meestal is geboren. In het aankomstland waar hij vraagt om internationale bescherming wordt getoetst of zijn naakte leven echt in het geding is.
De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) moet aanvragers die recht hebben op asiel selecteren en is een van de trechters waar de asielzoeker doorheen moet. Als een daarvan verstopt raakt, heeft dit gevolgen voor de andere. Die andere trechters hebben te maken met het verschil tussen vraag en aanbod waarbij het gaat over het aantal bedden voor asielzoekers, het aantal opvanglocaties en het aantal huizen voor statushouders, oftewel efficiëntie.
In 2021 gaf de IND 553 miljoen euro uit en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) 764,60 miljoen euro. Het totale budget van het ministerie van Justitie en Veiligheid was 14,2 miljard euro.
Beeldvorming
Van de totale instroom aan migranten van de laatste tien jaar is 12% asielmigrant. ‘Cijfers alleen verleiden zelden, beeldspraak verleidt, verleiders verleiden, zeker als ze verlossing in de aanbieding hebben die bijna altijd gepaard gaat met een ander aanbod: een zondebok.’ De beeldvorming bepaalt en de feiten hobbelen er achteraan. ‘Met het verstrijken van de jaren is het vreemdelingendebat immaterieel erfgoed geworden. Onze cultuuroorlog gaat niet over abortus maar over de asielzoeker’, aldus Grunberg.
Volgens de IND werd in 2022 78% van de asielaanvragen ingewilligd. Meestal ging het ‘om evidentie inwilliging’, omdat de vreemdeling uit een onveilig land kwam, bijvoorbeeld Syrië of Eritrea. Uit veilige landen komt 2% van de asielzoekers, en het inwilligingspercentage is bijna nihil.
De Raad van State besloot dat Nederland geen in Griekenland geregistreerde asielzoekers mag terugsturen, omdat hun bejegening daar ingaat tegen de basale mensenrechten. Ook gelden EU-landen als Hongarije, Malta, Italië en tot op zekere hoogte Zweden als ‘onveilig’ voor asielzoekers.
‘Heimat’
Grunberg beschrijft zijn ervaringen in Polen in het hoofdstuk Oude heimat voorbij, hier nieuwe heimat. Per trein vertrok hij uit Krakau naar eindbestemming Przemyśl. In de loop van de tijd kreeg deze stad verschillende namen: Duits, Oekraïens en Russisch. De stad kreeg steeds te maken met nieuwe ‘eigenaren’. De regio was ooit deel van het historische Galicië, een kroondomein en hertogdom binnen het Habsburgse Rijk waar Polen en Oekraïners elkaar geregeld naar het leven stonden. In maart 2022 arriveerden er dagelijks ongeveer 50.000 Oekraïense vluchtelingen.
Sinds de zomer van 2021 laat de Belarussische dictator Loekasjenko vluchtelingen visumvrij naar Minsk vliegen, om ze Polen en Litouwen in te duwen. Polen werd hierdoor een land van first entry, waar een asielaanvraag wordt ingediend. Hier wordt de asielzoeker naar teruggestuurd bij een afwijzing in ander EU-land.
Terugduwen
Polen waar de radicaal-rechtse partij Recht en Rechtvaardigheid (Prawo i Sprawiedliwość, afgekort PiS) al jaren in de regering zat, reageert met het ‘terug te duwen’ (push back) van vluchtelingen, wat volgens internationale wetgeving illegaal is. Bovendien bouwde Polen een muur van 186 kilometer lang en 5,5 meter hoog. Het parlement nam een wet aan die de grenspolitie bevoegd verklaarde om ter plekke asielaanvragen af te wijzen, dit is ook illegaal.
Detentiecentrum
Op vijf minuten lopen van het centrum van Przemyśl bevindt zich het detentiecentrum. Grunberg spreekt er anderhalf uur met meneer Hussein, die vijfentwintig is en geboren in een soennitische familie Bagdad. In 2021 reisde hij als toerist naar Minsk en de reis kostte 740 dollar. Hij probeerde Litouwen binnen te komen, maar dit mislukte.
Na weer een paar dagen Minsk ging hij met een groep tachtig personen naar de grens met Polen. Geholpen door de Belarussische grenspolitie staken ze de grens over. De Poolse grenspolitie stopte hen in auto’s en bracht hen terug naar Belarus, wat officieel dus niet mag. De reactie van Hussein: ‘Hier mag alles. Moslims en zwarten zijn voor de Polen geen mensen, het racisme zit in hun bloed.’ Daarna waagde hij opnieuw een poging en die slaagde. Zo niet zijn asielaanvragen. Hussein is homo, zegt hij zelf, in Polen valt dit niet goed. ‘Dus daarom heb ik gezegd dat ik heb meegedaan aan protesten en daarom mijn leven niet meer zeker ben in Irak’, aldus de schrijver.
Mishandeling
In augustus 2022 liet het Poolse ministerie weten geen mensen meer naar Irak uit te zetten. Volgens onderzoeksjournalisten gebeurt dit echter wel degelijk nog. Onderscheid wordt hierbij gemaakt tussen het Koerdische noordelijke gedeelte dat veilig zou zijn en de rest van het land.
Hussein vertelt over twee vrienden. ‘Als je niet zelf het vliegtuig ingaat slaan we je het vliegtuig in’, werd hun gezegd. Een vriend weigerde. Hij werd geslagen en zijn hand gebroken. Hierna reden ze hem naar de dokter. Daarna sloegen ze hem nog twee keer in de auto en reden hem naar een andere dokter. ‘Toen die hem had behandeld sloegen ze hem nog een keer. Dankzij hem worden er geen mensen meer naar Irak uitgezet.’
Amnesty International meldt dat de Poolse grenspolitie vluchtelingen bewerkte met stroomstootwapens voor hun uitzetting in een vliegtuig en anderen werden verdoofd.
Juridische steun
Bij de Fundacj Ocalenie, een niet-gouvernementele organisatie spreekt de auteur met advocaat Tomasz Pietrzak. De stichting krijgt geld van de EU, van privédonoren en van de Open Society Foundations van George Soros. De stichting biedt juridische hulp aan vreemdelingen in gesloten detentiecentra. De advocaat gaat iedere maand naar de bossen met een rugzak soep en hete thee. Zonder volmacht van een asielzoeker kan hij niets doen, maar die volmacht kan ook ter plekke worden gegeven.
Politiek-correct wordt gezegd dat de muur niet werkt, maar in werkelijkheid doet de muur redelijk goed wat hij moet doen. Omdat de muur het moeilijker en gevaarlijker maakt, komen er minder mensen uit Belarus het land binnen.
De zaak heeft echter ook een andere kant, aldus advocaat Pietrzak. ‘Veel agenten melden zich ziek. Om de een of andere reden werken er veel vrouwen bij de grenspolitie, die hebben vaak zelf kinderen, denk je dat die het leuk vinden om families met kinderen terug te duwen naar Belarus? Ik denk dat 30 procent van de grenspolitie problemen heeft met de orders die ze krijgen en dat circa 10 procent bereid is orders naast zich neer te leggen.’
Loekasjenko heeft de crisis weliswaar geregisseerd, maar hij is volgens de advocaat slechts een klein deel van een geopolitiek theater. Veel Afrikanen verlaten Rusland en Polen is geen droomland, zeker niet voor mensen met een andere huidskleur. Maar het is in Polen momenteel beter. In het hoofdstuk van Grunbergs non-fictieboek De laatste vreugde gaat het over Noorwegen, een heel ander verhaal dan Polen.
Ten slotte
Een citaat uit het boek van Arnon Grunberg waarmee alles is gezegd over de zogeheten ‘migratiecrisis’: ‘Waar de eigen veiligheid een afgod wordt, de burger zich verhoudt tot de ander door middel van ingenieuze vormen van leedcompetitie – wie is zieliger, wie heeft het meeste recht op wrok – ontpoppen grenzen zich als vernietigers van het leven, staten blijken gigantische staafmixers waarmee mensen, zowel ingezetenen als niet-ingezetenen worden gepureerd. Tweederangsburgers worden er vastgehouden in een niemandsland, of dat nu op de grens tussen Polen en Belarus gebeurt of ergens in een uithoek van het Koninkrijk der Nederlanden’, bladzijde 344.
Geef een reactie