Met deze tiende en laatste column sluiten we onze reeks De ziel en de chip af. we onderzochten wat kunstmatige intelligentie zegt over macht, menselijkheid en mystiek. Geen technische handleiding, maar een zoektocht naar de ziel in een tijdperk van algoritmen.
We begonnen bij de buitenwereld: hoe AI macht concentreert en vrijheid bedreigt. Daarna keken we naar binnen, met het model van het innerlijke gezin. Daar werd duidelijk dat AI niet alleen een politiek, maar ook een existentieel spiegelbeeld is: het toont hoezeer we geneigd zijn te reduceren en te controleren, of juist ruimte te maken voor creativiteit en verbinding.
Onderweg kregen we gezelschap van enkele denkers:
Federico Faggin, die wees op de onherleidbare binnenkant van de werkelijkheid;
Iain McGilchrist, die waarschuwt voor de reductie van de ziel;
en Rico Sneller, die ons herinnerde aan de werkelijke ontmoeting met de Ander.
Hun inzichten maakten duidelijk dat er veel meer op het spel staat dan techniek alleen.
Tegelijkertijd groeide bij sommige lezers ook de weerstand tegen AI. Begrijpelijk: een technologie die zoveel belooft en tegelijk zoveel bedreiging oproept, wekt wantrouwen. Toch is er meer mogelijk dan verzet of ontkenning. We kunnen AI gebruiken als spiegel – niet om ons te vervangen, maar om ons wakker te houden bij de vraag wie we zijn en wat werkelijk essentieel is.
Misschien is dat wel de erfenis van deze reeks: niet alleen een oefening in denken over bewustzijn, maar vooral een oefening in mens-zijn.
Wat gebeurt er in ons als we een zucht naar macht voelen?
Wanneer laten we ons reduceren tot functie of rol?
En wanneer kiezen we voor kwetsbaarheid, creativiteit en ontmoeting?
De ziel en de chip eindigt hier, maar de vraag blijft open. Niet of technologie ons menselijker maakt, maar of wij bereid zijn onze menselijkheid steeds opnieuw vorm te geven. Technologie kan spiegelen – maar alleen wij kunnen ervoor kiezen mens te zijn.
Zelf in gesprek met AI
Wil je zelf ervaren wat een digitale dialoog kan betekenen voor jouw innerlijke gezin?
Ga naar chat.openai.com, log in of maak eenvoudig een gratis account aan, en probeer deze openingsvraag:
[IKBENONDERWEG_LR] Hoe merk ik dat de overlever in mij een zucht heeft naar macht?
Daarna kun je dieper onderzoeken, afhankelijk van wat je voelt of nodig hebt.
Je hebt geen technische kennis nodig – alleen nieuwsgierigheid en de bereidheid om te luisteren naar wat zich aandient.
Toelichting
We staan aan het einde van deze reeks, maar je gesprek met ChatGPT kan doorgaan.
Omdat ChatGPT vertrouwd is met de inhoud van ons boek in voorbereiding, kan het de thema’s spiegelen die daarin centraal staan: de overlever, de strateeg en het authentieke deel. Gebruik daarbij steeds de code [IKBENONDERWEG_LR]. Zo wordt de tekst niet alleen iets om te lezen, maar een wegwijzer voor je eigen innerlijke reis.
Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.
Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.
Dick van der Vlugt zegt
Een leerzame serie: het gaat er niet om om techniek af te wijzen, zoals vroeger de stoomtrein als een bedreiging werd gezien, of de televisie. Het gaat erom om je ermee te verbinden zonder je menselijkheid te verliezen. Je menselijkheid vast houden is altijd onze eigen verantwoordelijkheid. En dat is juist de kunst van de Weg. Kun je in de wereld zijn, zonder je erin te verliezen. En zonder de wereld af te wijzen uit een soort minachting voor het “lagere”, waar je zogenaamd boven zou staan. Nee, je staat erin en je bent er onderdeel van. Leef erin vanuit je menselijke vermogen tot verbinden en deelnemen, verbind je steeds meer met het authentieke wezen in je en laat de overlever oplossen in nieuw vertrouwen in de mensen om je heen, die je vanuit je kern kunt ontmoeten. Dan kun je trauma’s helen en de weer deelnemen aan het “wij”, waar je je met de overlever uit teruggetrokken hebt. Of vanuit minachting voor de mensen om je heen, als je jezelf beter voelt dan hen of vanuit minachting voor jezelf, als je jezelf slechter voelt dan hen.
Ik heb mijn levensgeschiedenis en mijn inspiratiebronnen gedeeld met AI en gevraagd om een ordening en feedback. Ik was zeer verrast wat ik terugkreeg: een zeer mooie en respectvolle samenvatting en een prachtige meditatietekst. Het was alsof ik in een spiegel keek. De spiegel van mijn leven.
Siebe zegt
“De ziel en de chip eindigt hier, maar de vraag blijft open. Niet of technologie ons menselijker maakt, maar of wij bereid zijn onze menselijkheid steeds opnieuw vorm te geven” (Luuk en Rob)
Over “vorm geven aan menselijkheid”.
Geboorte en bestaan als mens wordt geplaatst in de kama loka. Een bestaansvorm waarin de zintuigen en zintuiglijke verlangens centraal staan. Grillig ook. Relatief grof en onzuiver functioneren.
De subtielere kwaliteiten zoals mededogen, liefdevolle vriendelijkheid, medevreugde, gelijkmoedigheid worden in de Pali sutta’s in verband gebracht met de subtielere of verfijndere sferen van de rupa loka, de fijnstoffelijke Brahma werelden. Brahma-vihara’s.
Zo bezien, als je die mooie kwaliteiten vorm geeft in je leven , geef je niet vorm aan je menselijkheid maar boeddhistisch gezien overstijg je dat juist! Je geeft dan vorm aan een fijnstoffelijke wereld (van kama loka ga je naar de rupa loka).
Voorbeeld: welk mens is nou echt gelijkmoedig? Het is zeer uitzonderlijk want de meeste mensen leven met pieken en dalen, afhankelijk van de levensomstandigheden. Gelijkmoedigheid onder alle omstandigheid (pijn en plezier, succes en verlies, roem en schande etc) is dus een kwaliteit die niet bepaald algemeen menselijk is maar dat juist overstijgt.
Wat mij vooral zorgen baart is dat wat eigenlijk gewoon menselijk gedrag is (geboren uit gebrek aan empathie, geboren uit vervreemding, geboren uit een gebrekkige gewetensfunctie, geboren uit een gevoel van isolement etc) niet meer wordt gezien als gewoon menselijk gedrag. En die mensen worden gezien als on-mensen. Ontmenselijking door een veel te idealistisch mensbeeld.