Dertig jaar geleden debuteerde de film ‘Dead Man Walking’ in bioscopen in de Verenigde Staten. Het was een kassucces en de critici waren vol lof. Hoofdrolspeelster Susan Sarandon won een Academy Award voor haar vertolking van zuster Helen Prejean, de spirituele adviseur van een ter dood veroordeelde, gespeeld door Sean Penn.
Maar de impact van de film reikte veel verder dan het artistieke domein. Het stelde een massapubliek bloot aan een perspectief op de doodstraf dat geïnformeerd was door het katholieke geloof van een vrome, zij het ietwat onconventionele non.
De echte zuster Helen had twee jaar eerder haar memoires ‘Dead Man Walking’ gepubliceerd, waardoor ze zich meer bekend maakte als activiste tegen de doodstraf. Terugdenkend aan haar ervaring buiten de executiekamer van Elmo Patrick Sonnier, één van de mensen die ze begeleidde, schreef Prejean later: ‘Ik raakte hem aan op de enige manier die ik kon. Ik zei tegen hem: ‘Kijk naar mijn gezicht. Ik zal het gezicht van Christus zijn, het gezicht van liefde voor jou’.
Ze maakte het haar missie om te laten zien dat ‘iedereen meer waard is dan het ergste wat ze ooit in hun leven hebben gedaan’. Zoals ze ooit tegen een interviewer zei: ‘Jezus zei: ‘Heb je vijand lief. Jezus zei niet: ‘Executeer de vijand naar de hel’. Dat geloof was prominent aanwezig in de film en vormde een tegenwicht voor de populaire ‘hard tegen misdaad’-retoriek van de jaren negentig. Toen was 80% van het Amerikaanse publiek voorstander van de doodstraf.
Vandaag de dag is dat niet meer zo. De steun voor de doodstraf is gedaald tot ongeveer 50%. De anti-doodstraf leer van de kerk heeft geholpen om zowel een morele basis als politiek respect te geven aan degenen die werken aan het beëindigen van de doodstraf. Maar die leer is relatief nieuw in de kerk en dateert van de afgelopen halve eeuw. Gedurende het grootste deel van haar geschiedenis was de katholieke kerk niet tegen de doodstraf.
Tijdens de Middeleeuwen keurde de kerk de executie van ketters goed en hield vast aan de opvatting dat wereldlijke autoriteiten mensen ter dood konden en mochten brengen voor ernstige misdaden. En aan het begin van de 20e eeuw stond het wetboek van strafrecht van Vaticaanstad de doodstraf toe voor iedereen die probeerde een paus te vermoorden. Paus Paulus VI veranderde dat in 1969.
Toen Johannes Paulus II tien jaar later paus werd, duwde hij de kerk verder weg van haar historische omarming van de doodstraf en noemde deze ‘wreed en onnodig’. En in 2018, onder paus Franciscus, herzag het Vaticaan het gedeelte over de doodstraf in de Catechismus, de samenvatting van de katholieke leer.
De doodstraf ‘is ontoelaatbaar omdat het een aanval is op de onschendbaarheid en waardigheid van de persoon’ en ontneemt ‘de schuldige de mogelijkheid tot verlossing’, aldus de nieuwe versie. Deze leer verplichtte de kerk om te werken aan de afschaffing ervan.
In zijn encycliek Fratelli Tutti uit 2020 stelde Franciscus dat de doodstraf ‘vanuit moreel oogpunt ontoereikend en vanuit het oogpunt van strafrecht niet langer noodzakelijk is’. In 2024 riep hij opnieuw op tot ‘de afschaffing van de doodstraf, een bepaling die in strijd is met het christelijk geloof en die alle hoop op vergeving en rehabilitatie wegneemt.’
De veranderde situatie van de doodstraf in dit land is grotendeels toe te schrijven aan een verandering in de strategie en tactiek van de abolitionistische beweging. In plaats van in abstracte termen over de doodstraf te praten, begonnen activisten zich te richten op de dagelijkse realiteit van de uitvoering ervan.
Vandaag de dag richten voorstanders van wat ik het ‘nieuwe abolitionisme’ heb genoemd zich op het vooruitzicht van het executeren van onschuldigen, rassendiscriminatie bij het voltrekken van de doodstraf en de financiële kosten die gepaard gaan met de doodstraf. Maar onder katholieken die zich inzetten voor het afschaffen van de doodstraf, staan de morele vragen over het doden door de staat al lang centraal.
De Amerikaanse Conferentie van Katholieke Bisschoppen richtte zich op moraliteit in haar eigen campagne om een einde te maken aan de doodstraf, die in 2005 van start ging. En van tijd tot tijd hebben pausen speciale oproepen gedaan aan overheidsfunctionarissen in de VS om het leven te sparen van iemand die op executie wacht.
In december 2024, toen de ambtstermijn van president Joe Biden, een vroom katholiek, ten einde liep, riep het Catholics Mobilizing Network, dat tegen de doodstraf is, de president op om de straffen van de 40 mensen die op dat moment in de federale dodencellen zaten, om te zetten. Ook Franciscus bad in het openbaar voor de omzetting van hun straffen. Biden deed dat voor 37 federale terdoodveroordeelden en veranderde hun vonnis in levenslang zonder voorwaardelijke vrijlating.
Tussen toen en nu heeft Amerika precies het soort gesprek over de doodstraf gevoerd dat de film illustreerde en inspireerde.
Geef een reactie