Objectieve data over vipassana beoefenaars in Nederland is heel erg schaars. Daarom was ik blij verrast toen een middelbare scholier mij vroeg een enquête in te vullen over vipassanameditatie. Blijkbaar was ik niet de enige want 260 Nederlandse vipassana beoefenaars vulden de enquête in. Uit de resultaten blijkt dat twee derde van de respondenten vrouw is en ouder dan 50 jaar. Het merendeel mediteert om innerlijke rust te vinden, slechts 13% heeft het bereiken van nibbana als hoogste doel. Religie speelt bij de meeste respondenten geen rol in de beoefening die zowel in groepsverband als individueel goed tot zijn recht komt.
Een paar maanden geleden kreeg de stichting die zich bezig houdt met de realisatie van een permanent Vipassana Meditatie en Studiecentrum in Nederland een email van een kloeke middelbare scholier. Voor het vak maatschappijleer moest hij met twee klasgenoten een onderzoek doen naar een maatschappelijk relevant thema. Zijn groepje koos voor meditatie. Na wat ´gegoogle´ kozen ze voor vipassanameditatie, maar waarom konden ze niet goed uitleggen. Ze waren op zoek naar vijf tot tien mensen die de enquête wilde invullen. Ik deed dat met veel plezier en was getroffen door de relevantie van de vragen[1]. Na overleg is besloten de enquête onder diverse vipassana sangha’s in Nederland te verspreiden. Ik schat in dat de enquête naar zo´n 1.500 beoefenaars gestuurd is waarvan het overgrote deel ervaring heeft met vipassana retraites van één tot meerdere dagen. In drie weken tijd vulden maar liefst 260 beoefenaars de enquête in. Omdat we veel positieve reacties ontvingen en het naar mijn weten de grootste enquête onder vipassana beoefenaars in Nederland is, deel ik in dit artikel graag de uitkomsten.
Profiel respondenten
Het overgrote deel van de respondenten is vrouw (66%) en ouder dan 50 jaar (67%, zie figuur 1). De meeste respondenten zijn tussen de 56 en 60 jaar oud (21%). Slechts 1 op de 8 respondenten is jonger dan 40 jaar (12%). Mensen die wel eens een vipassana retraite bij de SIM of Sangha Metta gevolgd hebben, zullen zich wel in dit beeld herkennen, met uitzondering van de schaarse retraites die specifiek voor jongeren georganiseerd worden of door sangha’s als ‘Tegen de Stroom In’ die een heel eigen publiek weten aan te spreken.
Het eerste contact met vipassana
De meeste respondenten zijn via een meditatiecursus of introductieles met vipassanameditatie in aanraking gekomen (38%, zie figuur 2). Leuk om te vermelden is het feit dat de scholieren naar aanleiding van dit project zelf ook een introductieles gevolgd hebben. Hoe het ze vergaan is, is mij niet bekend, maar het is prijzenswaardig dat ze zelf wilden ervaren wat vipassanameditatie is.
Ongeveer één derde van de respondenten (28%) kwam via familie of vrienden in aanraking met vipassanameditatie. Religie of geloof speelt bijna geen rol als initiële motivatie om vipassanaeditatie te gaan beoefenen. Voor slechts 2% was dat de reden om vipassanameditatie te gaan beoefenen. De meeste respondenten (31%) maakten gebruik van de mogelijkheid om een open antwoord in te vullen.
De open antwoorden geven een mooi beeld van hoe mensen in aanraking komen met vipassana. Het internet, een televisieprogramma, boeken, een psycholoog of therapeut, een reis (al dan niet naar Azië) of een cursus mindfulness worden veelvuldig genoemd. En sommigen gaven aan dat vipassanameditatie per toeval op hun pad terecht kwam.
Redenen om te mediteren
Het vinden van innerlijke rust en ontspanning zijn voor bijna de helft van de respondenten (47%, zie figuur 3) de reden om vipassanameditatie te beoefenen. Dit kwam ook duidelijk naar voren in de workshops voor het opstellen van een gezamenlijke visie op een permanent Vipassana Meditatie en Studiecentrum in Nederland. Blijkbaar zijn innerlijke rust en ontspanning schaarse goederen in ons dagelijkse leven en zet dit mensen aan tot meditatie. Eén op de tien respondenten wil via vipassanameditatie zijn of haar problemen overwinnen. En één op de acht respondenten (13%) streeft naar het hoogste doel van de boeddhistische beoefening en wil met vipassanameditatie nibbana of verlichting bereiken.
Ook deze vraag bevatte de mogelijkheid tot open antwoorden wat een interessante lijst van drijfveren en motivaties opleverde. De volgende drijfveren werden – vrij vertaald – vaker genoemd: het verkrijgen van inzicht in de werking van lichaam en geest, verdieping en zelfonderzoek, zingeving, nieuwsgierigheid, ontwikkelen van gelijkmoedigheid en mededogen, ontwikkelen van wijsheid, beter functioneren in het dagelijks leven, beter met stress omgaan, bewuster in het leven staan, bevrijding van aangeleerde patronen, om zo vrij mogelijk te leven en meer tot leven komen, omdat het goed is voor mij en de wereld, en tot slot: om te leren de dingen te aanvaarden zoals ze zijn. Uit deze vraag komt duidelijk naar voren dat de reden om te mediteren per persoon sterk kan verschillen.
Beoefening en religie
De enquête bevatte een vraag naar de religieuze achtergrond van de beoefenaars (zie figuur 4). Helaas zijn de antwoordcategorieën niet goed gedefinieerd. Zo zijn katholicisme en protestantisme stromingen binnen het christelijke geloof en is katholicisme niet, maar protestantisme wel als religieuze stroming opgenomen. In de open vraag (categorie anders) wordt dan ook vaak verwezen naar het katholicisme en ook naar andere stromingen zoals humanisme, soefisme en het theosofisme. Idealiter waren deze religieuze stromingen apart in de antwoordcategorieën opgenomen.
Als we werken binnen het beperkte kader van de vraag dan ontstaat het volgende beeld. Het merendeel van de beoefenaars (39%) behoort niet tot een bepaalde religie of geloof. Als we de mensen meenemen die in de open vraag aangeven katholiek te zijn, dan is naar schatting één derde van de respondenten christen. Opvallend is dat vrijwel geen van de respondenten aanhanger is van het joodse, islamitische of hindoeïstische geloof. Tot slot noemt slechts 15% van de respondenten zich boeddhist. Het overgrote deel van de vipassana beoefenaars noemt zichzelf dus geen boeddhist. Dit doet mij denken aan een uitspraak van de Boeddha die hij zijn monniken meegaf toen hij ze de wereld in stuurde om onderricht te gaan geven: “Monks, go make the people happy. Don’t make them Buddhists.”
In de open vraag wordt door veel mensen aangegeven dat zij opgegroeid zijn binnen het christelijke geloof, maar dat zelf niet meer praktiseren. Een paar mensen geven aan dat zij in verschillende fasen van hun leven tot verschillende religies behoorden, terwijl anderen aangeven zich juist nu geïnspireerd te voelen door meerdere religies.
Religie blijkt voor de meerderheid van de respondenten (69%) geen rol te spelen in hun beoefening van vipassana meditatie (zie figuur 5). Slechts 12% geeft aan dat religie wel een rol speelt, hetzij omdat het een belangrijk rol speelt binnen de religie (lees het boeddhisme), dan wel omdat het een middel is om het ‘Goddelijke’ te ervaren.
Uit de antwoorden op de open vraag komen wat mij betreft drie zaken naar voren. Ten eerste wijzen respondenten erop dat vipassana meditatie niet gebonden is aan een religie maar gekoppeld is aan het mens zijn en daardoor in de woorden van één respondent ‘dwars door de religies heengaat’. Ten tweede wijzen respondenten op het belang van innerlijke ervaring in plaats van geloof in de vipassanameditatie. Vipassanameditatie is volgens sommigen meer wetenschap dan geloof of religie. Tot slot geven enkele respondenten aan dat de term God door verschillende religies een lading heeft gekregen die begrippen als nibbana, verlichting of ´Het Goddelijke´ niet (meer) dekt.
Tot slot vindt de meerderheid van de respondenten dat vipassanameditatie zowel in groepsverband als individueel goed beoefend kan worden. Eén op de vier respondenten (27%, zie figuur 6) vindt echter dat vipassanamediatie het best in groepsverband beoefend kan worden. Slecht 6% is de mening toegedaan dat vipassana meditatie het beste individueel beoefend kan worden.
Nawoord
Hoewel deze enquête zeker zijn beperkingen heeft, vind ik het altijd leuk om mee te werken aan goede initiatieven van scholieren en studenten. Ondanks de beperkingen vind ik de uitkomsten interessant en ben ik zelf voorstander van meer geobjectiveerde data en informatie over vipassanameditatie en hun beoefenaars. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat je de vruchten van de beoefening zelf eigen maakt en vervolgens nuttig inzet. Daar draagt meer geobjectiveerde data niet heel veel aan bij. De waarde ligt wat mij betreft dan ook vooral in het voor een breder publiek aantoonbaar maken van nut en noodzaak van vipassanameditatie. Ook kan het een zinvolle bijdrage leveren aan de veelzijdige discussies die van tijd tot tijd de kop opsteken binnen sangha´s en de maatschappij over (vipassana) meditatie, hun beoefenaars en het boeddhisme. Ik hoop dan ook dat dit soort initiatieven vaker navolging krijgen. En oh ja….de leerkracht was onder de indruk van het feit dat ´zijn scholieren´ 260 mensen hadden geënquêteerd en heeft ze een hoog cijfer gegeven! Namens leerkracht en scholieren dank aan een ieder die de enquête heeft ingevuld.
- Hoewel ik zelf graag vragen anders gesteld had, antwoordcategorieën wilde aanpassen en enkele vragen wilde toevoegen, was daar binnen de tijdslijnen van de school helaas geen tijd voor. Om die reden is de enquête van de scholieren in ongewijzigde vorm door diverse sangha´s verspreid.
Frank Uyttebroeck zegt
Dag Gerben,
Ik had mijn leesbril moeten opzetten. Dan had ik wellicht het woordje “OF” zien staan (daar waar je het over Tegen de Stroom In hebt).
Ik reageerde op ‘leeftijd’, daar waar jij TdSI ‘een eigen publiek’ toedicht. Dat laatste zal wel waar zijn .. .
Hoewel mijn reactie inhoudelijk wel klopt (TdSI richt zich niet tot een specifieke leeftijdsgroep … en ook niet tot een specifiek publiek), is zij niet correct als reactie op wat jij schreef. Excuus daarvoor.
Ik heb gevraagd om mijn eerdere reactie te laten verwijderen.
Warme groet,
Frank Uyttebroeck
dharmaleraar ‘Tegen de Stroom In’