• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Het filosofische ei van Columbus

Het filosofische ei van Columbus

11 augustus 2022 door gastauteur

Filosofie is te omschrijven als een hardnekkige poging om tegen de stroom van het denken in te roeien. Het wil terug naar de bron, terug naar het beginpunt; terug naar wat vanuit zichzelf aanwezig is, voordat mensen beginnen te denken en waardoor mensen beginnen te denken. Maar met elk woord dat het aan deze poging besteedt, met elk idee dat het formuleert, drijft het denken daar juist van af.

Tekst Jan Warndorff

Anders geformuleerd: filosofie wil de naakte werkelijkheid onder woorden brengen. Maar met taal kleden we deze juist aan en onttrekken het daardoor aan het zicht. Zie hier het wezenlijke en tamelijk dramatische dilemma van de filosofie. En het lijkt misschien abstract en academisch, maar het is van zeer concreet en dringend persoonlijk en politiek belang. Want de werkelijkheid is wat voor alle mensen op het spel staat. Hier hebben wij allereerst en voortdurend mee te maken, en iedereen tracht hier het beste van te maken – onwillekeurig. In de 21e eeuw is het daarom hoog tijd dat wij leren ons tot de werkelijkheid te verhouden, zonder deze met taal te vervormen tot iets wat het niet is. Want het geweld dat wij met woorden de werkelijkheid aan doen, is een voorname bron van het geweld dat mensen elkaar en de aarde aan doen. De uitdaging is om een nieuwe, universeel toegankelijke manier van denken en spreken te ontwikkelen, als grondslag voor een positieve, geweldloze mondiale cultuur. Dat is op zich al een ambitieus streven; maar ik bied u deze nieuwe grondslag binnen het bestek van dit korte essay.

Eerst moeten we goed de gewelddadige relatie tussen taal en werkelijkheid begrijpen. Let dan op wat er gebeurt wanneer ik de term laat vallen: de werkelijkheid. Het is alsof ik in uw brein een zoekwoord in toets en op ‘enter’ druk: onmiddellijk gaat de aandacht op zoek naar iets dat aan de term beantwoordt. Dat lijkt onschuldig – maar daarmee is ‘de werkelijkheid’ al getransformeerd tot een vreemd ding om te gaan zoeken, tot ‘iets ergens’ op een afstand, tegenover ons. En zodra en voor zolang onze aandacht uit gaat naar dit vreemde ding op een afstand, is er geen aandacht voor, zelfs geen besef meer van … wat ik dus niet meer kan benoemen als ‘de werkelijkheid’. En natuurlijk ook niet als ‘het bestaan’ of ‘het zijn’ of ‘het leven’, enzovoort.

Elke naam die wij eraan geven maakt er iets van wat het niet is; dat is het elementaire geweld. Dus hoe kunnen we dan nog denken en spreken over wat voor iedereen op het spel staat?

Het beeld van ‘iets ergens’ heeft bovendien en onvermijdelijk twee kanten. Want tegenover het ‘iets ergens’ bevindt zich nu ik, of wij, die ernaar vragen en op zoek gaan. De taal werkt dus als een soort splijtstof, dat de mens als benoemer tegenover het benoemde plaatst. Vervolgens lijkt het alsof de benoeming (het denken en spreken) op de tweede plaatst volgt, als poging om de afstand te overbruggen; terwijl de benoeming die afstand juist in leven roept. Zo legt het denken steeds zichzelf in de luren. Elke uitspraak over ‘de werkelijkheid’ schept de hypnotiserende suggestie van diepte, van een te overbruggen afstand tussen onszelf en (het beeld van) ‘de werkelijkheid’. Inmiddels al 2500 jaar poogt het denken deze zelfgeschapen afstand te overbruggen; dus al eeuwen jaagt het zijn eigen schaduwen na. Of, zoals Wittgenstein het formuleerde: “Een beeld hield ons gevangen. En we konden er niet uit, want het lag in onze taal, en die leek het slechts onverbiddelijk voor ons te herhalen.”

Hoe kunnen we er dan niettemin de aandacht op vestigen? Volgens Wittgenstein, en bijvoorbeeld ook het boeddhisme en taoïsme, kunnen we er verder alleen maar over zwijgen. Maar in het multiculturele mondiale dorp van vandaag is dat geen optie meer. Nu is het juist van dringend belang om de gemeenschappelijke werkelijkheid onder de aandacht en dus onder woorden te brengen – en dat vergt een andere manier van denken en spreken. Niet meer, de taal en het denken als een mechanische grijparm om iets op een afstand mee te begrijpen, maar als een stuk lijf om het onmiddellijk aanwezige mee te omarmen. Niet meer, ernaar streven de werkelijkheid als een nog vreemd ding te leren kennen, maar de realiteit erkennen van wat hier ter plekke gebeurt. Wat wij nodig hebben zijn woorden die zichzelf als het ware direct ontkleden, luchtbelletjes die zichzelf meteen leegprikken.

Bestaan die? Jazeker, ik heb ze inmiddels al tweemaal gebruikt. Wat hier gebeurt is dat ik precies deze woorden schrijf: dit is wat hier gebeurt.  Dit is een hele gewone uitspraak, maar als je de moeite neemt er goed bij stil te staan dan blijkt het eigenlijk een buitengewone uitspraak. Het is namelijk een uitspraak die geen schaduw werpt: een uitspraak die niet verder strekt dan zichzelf. Deze aaneenrijging van woorden is een gebeurtenis dat precies dat gebeuren onder woorden brengt. Dit is wat hier gebeurt zijn woorden die direct samenvallen met hun eigen “naakte realiteit”.               

Dit is wat hier gebeurt is dan ook altijd, absoluut, onomstotelijk wáár. Dat maakt deze uitspraak tot een vluchtheuvel in de taal; als een plek waarop we ons altijd kunnen terugtrekken om te vermijden te worden meegesleurd door de autonome dynamiek van het denken dat wat hier gebeurt transformeert tot een ding ter definitie, en daarmee maakt tot bron van onenigheid en conflict. Natuurlijk blijft het een keuze om je tot deze uitspraak te beperken. Je moet het dan ook niet zien als een propositionele stelling óver de werkelijkheid, maar als een in woorden gegoten ethisch gebaar. De uitspraak is als een uitnodiging tot, en een vóórgaan in, trouw aan wat hier gebeurt, zorg om wat hier gebeurt – liefde voor wat hier gebeurt.

Deze uitspraak is het filosofische ei van Columbus. Omdat het zo’n elegant eenvoudige oplossing is voor een schijnbaar onoplosbaar probleem, en eenmaal zo neergezet blijft het vanzelf overeind. Want elk bezwaar dat je zou kunnen of willen formuleren; elk vertoog om uit te leggen waarom dit geen oplossing biedt; elke poging om toch vast te houden aan de aloude filosofische speurtocht naar iets ergens anders, kunnen we altijd vooraf laten gaan door de constatering dat dit is wat hier gebeurt: je formuleert een bezwaar, je gaat op zoek, enzovoort. Het is, met andere woorden, onmogelijk om enig beginpunt voor het denken te formuleren – dus enige onbetwijfelbare uitspraak – die niet toch zijn plaats zal moeten afstaan aan ‘dit is wat hier gebeurt’. Daarmee is het Cartesiaanse cogito (‘ik denk dus ik ben’) definitief ingeruild voor een heel nieuw ankerpunt.

Vervang statische beelden als ‘de werkelijkheid’ of ‘het bestaan’ of ‘het zijn’ door ‘wat hier gebeurt’. Dan hoef je niet meer te zoeken naar iets ergens anders, maar val je onmiddellijk samen met de dynamische realiteit van wat hier inderdaad gebeurt. En alle woorden die je spreekt, alle denkbeelden die je vormt, en natuurlijk alle artikelen en boeken die je schrijft, voegen daar aan toe. Daarmee komt het gewelddadige en vruchteloze zoeken ten einde; en als men daar de filosofie mee identificeert, dan betekent dit inderdaad het einde van de filosofie. Maar op deze basis kan een nieuwe filosofie zich wijden aan de nauwkeurige omschrijving van wat hier precies gebeurt (ontologie), en wat wij individueel en collectief het beste kunnen doen om hier het beste van te maken (ethiek, esthetiek en politiek). Hier begint een positieve, dynamische, liefhebbende manier van denken en leven.

Jan Warndorff is vertaler en filosoof. Hij studeerde aan de Universiteit voor Humanistiek en heeft zich daarnaast verdiept in o.a. het boeddhisme, Teilhard de Chardin, en vooral de levensfilosoof bij uitstek, José Ortega y Gasset. Zijn debuut ‘Geen idee: filosofie van het boerenverstand’ verscheen in 2017 bij Lemniscaat.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Geluk Tags: filosofie, taal

Lees ook:

  1. De Boeddha en de klimaatramp (deel 1)
  2. Sanne Helbers – de dag dat Albert Camus de Boeddha tegenkwam
  3. Oproep Free Tibet: Hoge commissaris van de VN – bescherm de kinderen van Tibet
  4. Tibetaanse intellectueel Tudan Lödup veroordeeld tot 4,5 jaar celstraf

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Mieke zegt

    12 augustus 2022 om 19:06

    Mooi onder woorden gebracht. Dat is wat taal dan weer kan doen. Werkelijkheid als gaande zijn. Iemand bracht het voor mij ooit zo mooi onder woorden: God gebeurt. We zijn allemaal uitgenodigd hieraan onze eigen bijdrage te leveren. Dat is inderdaad een dynamisch en hopelijk liefdevol proces.

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

05 jan
Cursus Leven met Sterven
5 jan 23
29 jan
Vervolgcursus boeddhistische psychologie
29 jan 23
29 jan
Medicijnboeddha ceremonie | Live en Online
29 jan 23
29 jan
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
29 jan 23
29 jan
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
29 jan 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Erik Hoogcarspel – Een beter boeddhisme met fenomenologie

    gastauteur - 16 januari 2023

    De Boeddha heeft zich ook nooit 100.000 geboortes herinnerd. Als je een goede meditatie hebt dan kan het voorkomen dat er heel veel situaties van vroeger door je hoofd spelen. En dat zijn allemaal geboortes van een ik en de dood van een ik. Je ik is niks anders dan het volledig verwikkeld zijn in jouw situatie. En dat gebeurt ook in je meditatie.

    Periyar E.V. Ramasamy de hemelbestormer

    Kees Moerbeek - 15 januari 2023

    De maatschappelijke initiatieven van de zakenman Periyar maakten hem populair en zijn populariteit nam toe door zijn activiteiten in de lokale politiek. In 1919 sloot hij zich aan bij het Indian National Congress, maar verliet deze partij teleurgesteld in 1925, omdat volgens hem de partij alleen de belangen van de brahmanen diende. In 1925 richtte hij de Self-Respect Movement op en daarna de Vaikom Satyagraha. In datzelfde jaar ging hij zijn eigen politieke weg.

    De twee hersenhelften ondergaan een hiërarchie verwisseling

    Rob van Boven en Luuk Mur - 11 januari 2023

    Een vriendin brak haar voet op vier plaatsen en kwam thuis te zitten. Ze woont alleen en toen ze de thuiszorgmedewerkster vroeg een boterham te smeren voor haar, was het antwoord dat ze dit niet mocht doen volgens haar protocol.

    Paul Boersma – Meditatie en pijn

    Paul Boersma - 10 januari 2023

    We vermijden in het dagelijks leven het lijden door er instinctief omheen te gaan, of anders door het te negeren, er geen aandacht aan te schenken, het te onderdrukken. In het eerste geval gaat het om mogelijke toekomstige pijn, in het tweede om aanwezige pijn, waarbij het makkelijker is psychische dan lichamelijke pijn te negeren, en makkelijker om de pijn van anderen dan de eigen pijn te negeren. Vermijden en negeren: dit is de dierlijke kant van ons mens-zijn.

    Kan je jezelf dom leren?

    Rob van Boven en Luuk Mur - 5 januari 2023

    We hebben twee hersenhelften en deze hebben ieder een eigen manier om de wereld te begrijpen. De rechterhersenhelft (R.H.) beleeft de werkelijkheid rechtstreeks en de linkerhersenhelft (L.H.) maakt zich een voorstelling van de wereld en probeert vanuit die voorstelling de wereld te begrijpen. De wereldbekende psychiater en filosoof Iain McGilchrist* heeft er zijn levenswerk van gemaakt om de (samen)werking van deze twee asymmetrische hersenhemisferen te onderzoeken.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • De virtuele denkster 406
    • Dick – drie maal scheepsrecht
    • De Boeddhistische Blik zendt op 5 februari twee films uit – Letter to San Zaw Htway en Free as a monk
    • Haiku
    • Arabisch rijstgerecht Mejadra/mujadara

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens