‘Eenvoudige, ronde taal en geen onzin’ deel 2

In deze aflevering doet de grote Barribal zijn intrede, gevolgd door een aanvulling over Bommelgeschiedenis en een “ten slotte”. Aan het begin van het verhaal De grote Barribal maken Bommel en Poes in de Zwarte Bergen kennis met de angst voor de reus Barribal. Poes praat met een door kwajongens getergde dwerg over de geweldige reus verderop in de grot. ‘Hij zal de macht overnemen en een einde maken aan alle misstanden.’

Barribal

Het tweetal onderzoekt de grot, zien lichtflitsen en een vreeswekkende schaduw: ‘Ik ben de grote Barribal. Geen stap verder of ik zal jullie vermorzelen!’ Ze zetten het op een rennen en treffen professor Joachim Sickbock aan bij het verlaten van de grot. Hij doet onderzoek naar het leiderschapssyndroom, bevraagt Bommel en stapt de grot binnen. Een lawine overvalt Bommel en Poes, Sickbock is in de buurt en spalkt met gips Bommels ‘dubbele beenbepranging’.

De reus heeft Rommeldam en Bommelstein bereikt. In een radio-uitzending van de Vrije Zender van Radio Barribal laat hij van zich horen. Joost leest zijn pamflet en is onder de indruk. Luisterend naar de radio hoort hij: ‘‘Rechtvaardige wetten!’ riep de stem dreigend. Losbandigen zullen gegrepen worden! Ik, de grote Barribal, zal op de bres staan voor de zwakken en de onderdrukten!’’

Bommel is niet onder de indruk en Poes vraagt zich af hoe de reus aan een radiozender komt. In de grot was het spannend, maar nu is het veel gevaarlijker, vindt Tom. Commissaris Bas staat te popelen om de illegale zender op te rollen. In Rommeldam verschijnen enorme voetafdrukken en enorme handafdrukken van verf, beide gemaakt door Wammes Waggel. Hij heeft het er maar druk mee en houdt er een ‘goeie betrekking’ aan over.

De commissaris, zijn agenten en Poes gaan op zoek naar de Vrije Zender en vinden deze, maar de vogel is gevlogen. Poes ontdekt een bandopnemer, krijgt deze aan de praat en hoort de reus. Hij geeft de recorder aan Bulle Bas en als deze de recorder naar Dickerdack brengt, geeft die hem op zijn falie. ‘We staan voor een omwenteling met reusachtige idealen! En in plaats dat je dit magistrale genie bij me brengt om de handen ineen te slaan, sta je hem te bezwadderen.’, aldus de burgervader. Hij stuurt Bas inspecteur Klopstock als versterking.

TV

Televisie-uitzendingen volgen en Bommel betrapt Joost, die met glanzende ogen naar de Barribal kijkt. ‘Wat u niet begrijpt is onzin. Weg met die onzin. Duidelijke taal daar gaat het om. Eenvoudige, ronde woorden. Daar heeft u recht op.’ Bommel trekt zich terug en herinnert zich de gedaante in de grot. In de frisse nachtwind treft hij een vreemdeling die hem een tv wil slijten om de Barribal-uitzendingen te kunnen volgen. ‘Ik wil geen tv’, zegt heer Bommel toornig.

De volgende ochtend vindt kruidenier Grotgrut een briefje op het toegangshek van Bommelstein: ‘Hier woont iemand die géén tv wil. De grote Barribal zal hem grijpen!’ Een afkeurend mompelende groep heeft zich gevormd bij hek en er klinkt: ‘Weg met Bommel! De grote Barribal zal hem grijpen!’ Poes kijkt onthutst toe en Joost ontvlucht het belegerde Bommelstein.

Tom volgt Wammes naar een opvallend gebouw vol elektronische apparatuur, waar de professor huist. Hij vertelt Bulle Bas, die in de buurt is, dat het hem niet zou verbazen als de reus daar ook is. Bas mag echter niet ingrijpen van de burgemeester. Poes glipt het huis binnen, ziet Sickbock en zoekt Barribal. Diens troonzaal is een vertrekje, met meubeltjes. Poes ziet de dwerg die hem bekend voorkomt: ‘Tussen miniatuurtjes is een dwerg een reus! Natuurlijk!’ De dwerg piept knerpend dat hij de grote Barribal is. Tom Poes sust hem, niet wetend dat Sickbock alles kan horen. “Wat zal de dwerg met het leiderschapssyndroom doen wanneer hij denkt een reus te zijn?”, vraagt hij zich kalm glimlachend af.

Geplaagd

Poes slaagt erin om de dwerg te kalmeren en raadt hem aan zich als leider te tonen aan zijn volgelingen. Ze komen de politiechef Bulle Bas en inspecteur Kopstock als eersten tegen. Onthutst trekt de politiechef zijn mond in een grimmige plooi en de inspecteur barst in lachen uit. De dwerg loopt door en poes volgt teleurgesteld. Hij hoopte dat bij de aanblik van de dwerg de Barribal-aanhangers tot zichzelf zouden komen. Poes en de geplaagde dwerg ontmoeten Bommels bediende Joost. De bediende vervolgt zijn weg: ‘Grapjes maken ten koste van een gering persoon en van mezelf in mijn bekommerde toestand. Heel betreurenswaardig!’ De dwerg voelt zich voor de gek gehouden, maar verderop zien zij een menigte aanhangers. De dwerg krijst: ‘Ik ben de grote Barribal en ik zal hier persoonlijk recht spreken!’ Na een poosje begint het aanhoudende gepiep de menigte te verdrieten en het opstootje verspreidt zich. Lichteffecten, echo’s, luidsprekers en camera’s, Sickbock heeft van een dwerg een reus gemaakt. Bommel, bevrijd van zijn gipsbeen, Poes en de bij zinnen gekomen dwerg Barribal gaan Sickbock een lesje leren.

Ontmaskering

De dwerg zal nog een keer een televisie-uitzending verzorgen en Ollie zal na de toespraak van de Barribal het bedrog aantonen. De beer wringt zich verkrampt in de zaal van Barribal en wendt zich tot de camera, af en toe is de reus nog te zien. De beer zegt: ‘Het is vreselijk wanneer men een dwerg voor een reus aanziet! Alle verhoudingen worden uit het oog verloren en men loopt iemand van stand joelend onder de voet.’ Joost draait met een zucht de knop van de televisie om, terwijl in de studio Sickbock tot zichzelf zegt spreekt: ‘En nu maar afwachten.’

Bommel en Poes treden het oude slot binnen en Joost, die met hangende pootjes is teruggekomen bereidt een eenvoudige maaltijd voor. Aan de tafel zit ook de dwerg die volgens eigen zeggen weliswaar klein van stuk is, maar wel reuzenideeën heeft. Na de maaltijd vertrekt hij naar de bergen, waar hij werkelijk groot is. Sickbock legt de laatste hand aan zijn studie die veel opzien zou baren in wetenschappelijke kringen, geheten Het leidersverschijnsel als dwergsyndroom.

Een leuke anekdote is dat in de Verenigde Staten de Engelse vertaling van Adrian Meerman verscheen in de verkiezingsstrijd tussen Donald Trump en Hillary Clinton. Wim Hazeu, biograaf van Marten Toonder schrijft: ‘Manipulatie van de macht, waar ging het anders over? En er was geen Tom Poes die dit in Amerika kon keren.’

Aanvulling

Op 16 maart 1941 verschijnt voor de eerste keer in De Telegraaf de strip De avonturen van Tom Poes. Als de krant een SS-hoofdredacteur krijgt, stopt Toonder met de strip. Hij laat zich in 1944 door een bevriende arts afkeuren, waardoor hij onder het arbeidscontract met de krant uit komt en niet hoeft onder te duiken. Trouw schrijft in april 1994: ‘In 1944 draaiden in een ruimte achter zijn tekenstudio al enige tijd de persen van ‘De Algemeene Vrije Illegale Drukkerij’ (David). Deze drukkerij produceerde vele illegale bladen, waaronder Trouw, het Parool, Vrij Nederland en het Oranjebulletin.’ Hier verschijnt ook de verzetskrant Metro waarvoor onder andere Marten Toonder en zijn broer Jan Gerhard werken.

Directeur Brommer van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (Riod) is in een Trouw-aflevering van april 1994 overtuigd van de verzetselementen in het werk van Toonder. Brommer: ‘Marten Toonder heeft in de Tweede Wereldoorlog belangrijk verzetswerk gedaan. Dat kwam echt ver boven de middelmaat uit. Hij heeft daarvoor ook een verzetskruis gekregen. Het is misschien overdreven om hem een verzetsheld te noemen. Maar voor ons is hij wel een verzetsman.’  Trouw meldt bovendien dat Toonder destijds papieren vervalste, tekeningen voor stempels maakte, die weer werden gebruikt om brieven mee te vervalsen.

Klompen

Het Literatuurmuseum vermeldt dat Toonders allereerste verhaal “Avonturen van Tom Poes” volgens hemzelf een subtiele verwijzing naar de Duitse bezetter bevat. De reuzen van de dwerg Pikkin herinneren Maarten Toonder aan een opmerking van zijn vader van enkele jaren voor de oorlog. Hij was in Hamburg geweest en had gezegd: ‘Als je nu in Duitsland laarzen in de grond plant, komen er soldaten uit.’ Tegenover Pikkin’s plunderende laarzenreuzen zet de schrijver/tekenaar goedaardige reuzen die Tom Poes uit klompen laat groeien. In de begintijd blijven Bommel en Poes echter op afstand van de politiek en het wereldgebeuren.

Maatschappij

Eind jaren 1950 gaan zijn verhalen over algemeen maatschappelijke en menselijke thema’s. Toonder geeft blijk van zijn weerzin tegen volksmennerij en massahysterie. Hij houdt ons een spiegel voor, ook door middel van bijvoorbeeld de ambtenaar Dorknopper met zijn doorgeschoten bureaucratie en de niet altijd onkreukbare burgemeester Dickerdack. In 1963 doen grootindustriëlen in de Heer Bommel en de bovenbazen hun intrede in het werk van Toonder en via hen neemt hij het kapitalisme en de zakenwereld op de korrel.

Op 3 oktober 1985 begon het laatste verhaal ‘Heer Bommel en het einde van eindeloos’ en vraagt Bommel zijn buurvrouw Doddeltje ten huwelijk. ‘Na het bruiloftsmaal volgt op 20 januari 1986 de allerlaatste (en 11.768ste) aflevering van het Bommeloeuvre.’

Ten slotte

Het briefje op het toegangshek van Bommelstein zet Ollie B. Bommel neer als anti-Barribal, omdat hij geen televisie wil. Later wordt hij belaagd door een opgefokte meute volgelingen. Hij komt er zonder kleerscheuren vanaf.

In de Volkskrant verscheen kortgeleden een vraaggesprek met de onderzoeker populistisch radicaal-rechts Sarah de Lange. ‘Volgens de politicoloog staat de liberale democratie onder druk, maar zijn wetenschappers en politici te terughoudend in het verdedigen ervan,’ aldus de krant. Dit kon Marten Toonder niet bevroeden, ook niet de aard, de vorm en de omvang van de vaak anonieme bedreigingen. ‘Dit voorjaar kwam de dreiging tegen De Lange tot een hoogtepunt. Ze had zich online uitgesproken tegen de manier waarop een collega verdacht werd gemaakt door Vizier Op Links, een anoniem platform dat persoonlijke gegevens van verondersteld linkse figuren onthult, om hen zo te intimideren en neer te zetten als vooringenomen. Eerder werden er stickers van Vizier Op Links bij wetenschappers thuis op de voordeur geplakt met de tekst: ‘Deze locatie wordt geobserveerd.’’

Zoals De Lange had verwacht, werd ze aangepakt, omdat ze de Dr. J.M. den Uyl-leerstoel aan de Universiteit bekleedt. Polarisatie is volgens haar de brandstof van het politieke debat, ‘maar de liberale democratie is ook gebaseerd op compromissen, op samenwerking. Dat gaat moeilijk als je elkaar niet meer begrijpt. Je moet elkaar als tegenstander in de politieke arena blijven zien, niet als vijand.’