De laatste tijd domineren zogenoemde complotdenkers zoals de Rotterdamse Willem Engel het nieuws. Vorige week spande hij een rechtszaak aan tegen de Nederlandse staat over het invoeren van de avondklok. Hij betwistte dat dat op rechtmatige gronden (een noodtoestand) was gebeurd. De rechter gaf hem gelijk, de avondklok moest onmiddellijk worden opgeheven. Morgen doet de rechter in hoger beroep uitspraak in deze zaak. Willem Engel is omstreden, zo roept hij volgelingen op om zich niet aan de corona richtlijnen te houden bij demonstraties.
Hoe gevaarlijk zijn complotdenkers? Niet zo erg, concludeert dr. Jelle van Buuren (1963) in de studie waarop hij op 2 november 2016 promoveerde aan de Universiteit Leiden. Ze slaan gewelddadige taal uit, maar een gevaar voor de nationale veiligheid zijn ze niet. Belangrijk zijn ze wel: complotdenkers zijn kanaries in de kolenmijn, zegt Van Buuren. Ze signaleren dat de geloofwaardigheid van het bestel onder druk staat.
Leidt praten over complotten echt tot geweld? Om die vraag te beantwoorden, verdiepte de Leidse terrorismeonderzoeker zich in de aanhangers van drie complottheorieën: die over de moord op Pim Fortuyn (vermoord door links en/of de CIA), die over ‘Eurabië’ (islamisering van Europa als geheim EU-beleid) en die rond justitie-topman Joris Demmink (beschuldigd van kindermisbruik).
‘Systeemhaat’ pakte in de praktijk vaak uit als een uitgesproken afkeer van het systeem (‘systeemaversie’), die geen vertaling kreeg in daden. Anderen probeerden uit teleurstelling het systeem te verlaten om daarbuiten een positief bestaan op te bouwen (‘systeemdesertie’). Je losmaken van alle controlerende instanties valt niet mee, ontdekte iemand die het probeerde.
Het zijn enkelingen die hun afkeer van het systeem omzetten in geweld, aldus Van Buuren. En ook die ‘actieve systeemhaat’ blijkt vooral een kwestie van woorden: in de onderzochte periode ontvingen politici en gezagsdragers een stortvloed aan doodsbedreigingen, soms voorzien van kogels en één maal van een geladen revolver.
Hoewel ze volgens hem niet staatsgevaarlijk zijn, moeten we complotdenkers niet negeren volgens Van Buuren. Als kanaries in de kolenmijn signaleren ze dat de geloofwaardigheid en legitimiteit van het bestel onder druk staan. Ze hebben misschien geen gelijk naar de letter (het koninklijk huis is niet betrokken bij satanistische moorden), maar wel naar de geest: burgers kunnen maar beperkt invloed uitoefenen op de gezichtsloze banken, multinationals en Europese instellingen die zo veel politieke en economische macht bezitten.
Gekkies
Zet complotdenkers niet weg als gekkies, zegt socioloog Jaron Harambam (Erasmus Universiteit Rotterdam), maar luister naar ze. ‘Radicalisering begint er altijd mee dat mensen hun plek niet kunnen vinden.’ Is het niet gevaarlijk, dat complotdenkers met hun onbewezen onzin een podium krijgen? Juist nu er in de strijd tegen het virus zoveel afhangt van deugdelijke informatie?
Nou nee, zegt Jaron Harambam, als socioloog gepromoveerd op complotdenken. Het heeft hem juist allemaal wat lang geduurd, maar hij beziet tevreden hoe de laatste maanden steeds meer alternatieve geluiden doordringen tot het publiek debat. Harambam ziet in complotdenken vooral de noodzaak van openheid, insluiting en conflictbemiddeling. Hij schuwt in zijn werk het contact met de complotdenkers zelf niet, zegt hij in een interview in De Volkskrant
Atlas, wetenschap achter het nieuws van woensdag 24 februari 2021: Complotdenkers, wat kunnen we van ze leren? Een gesprek met dr. Jelle van Buuren. De uitzending is hier te bekijken.
Atlas gemist? Start met kijken op NPO Start
Jelle van Buuren in De Groene – complotdenken, wantrouwen tegen de macht
https://www.groene.nl/artikel/complotdenken-wantrouwen-tegen-de-macht
G.J. Smeets zegt
“Belangrijk zijn ze wel: complotdenkers zijn kanaries in de kolenmijn, zegt Van Buuren. Ze signaleren dat de geloofwaardigheid van het bestel onder druk staat.” Aldus Jaron Harambam
Oh ja? De kanaries in de kolenmijn zijn toch echt researchers (historici, sociologen, onderzoeksjournalisten) die al decennialang ‘het bestel’ fileren en daar verslag van deden/doen. Zij zijn de mensen die de verknoping van industriële belangen met politieke belangen (‘het bestel’) aan het licht hebben gebracht. Tabak, fossiele energie, pesticiden, intensieve (vee)teelt, de www massamedia, etc. etc.
Complotdenkers doen niet aan onderzoek. Ze praten elkaars geruchten en leugens na op WWW zonder elkaar te bevragen naar controleerbaar feitenmateriaal.
Tja, iedereen heeft recht op eigen mening maar niet op eigen feiten. Het is m.i. terecht dat Jaron Harambam complotdenken kwalificeert als ‘alternatieve geluid in het publieke debat.’ Alternatief inderdaad maar geen kanarie in de kolenmijn. Die eer komt echt andere mensen toe. Ik noem er een paar die al jarenlang als kanarie in de kolenmijn werkzaam zijn en die zich op de feiten baseren: James Hansen (klimatoloog, USA), Naomi Klein (onderzoeksjournalist, Canada), Jan Paul van Soest (milieuadviseur, NL).
Wulf zegt
Je hoeft geen complotdenker te zijn om te constateren dat het NOS Journaal aan de leiband van RIVM en kabinet loopt. Maar daar is het dan ook een publieke omroep voor, en absoluut niet kritisch. Afgelopen week deden ze er wel verslag van, maar hielden ze stil dat de 22 doden, na een corona uitbraak in een verpleeghuis in Amersfoort, twee weken daarvoor gevaccineerd waren. Om te voorkomen dat dit een negatief effect op de vaccinatie bereidheid zou kunnen gaan op leveren? kijk, daar krijg je wantrouwen door. Mogen we alsjeblieft alles weten zonder manipulatie.