Het ongelijk van de gelijkheid (deel 1)

Tijdens deze dagen van algemene medisch noodzakelijke retraite, bleken er opeens in een week twee van mijn spijkerbroeken totaal versleten te zijn. Naar de winkel gaan om nieuwe te kopen kon niet, dus dan maar bestellen op internet. Dat moest kunnen dacht ik, denkend aan vroeger toen je iemand gewoon kon vragen om een nieuwe spijkerbroek voor je te kopen. Hetzelfde merk met dezelfde maten paste altijd.

Toen ik op het internet zocht ik naar hetzelfde merk en dezelfde maten, bleek dat er iets was veranderd, het merk had verschillende pasvormen in de aanbieding en het was moeilijk om uit te maken welke de juiste was. Wat ik in mijn maten vond en uiteindelijk bestelde bleken een soort spijkerbroekachtige maillots te zijn, die vrouwen nogal eens dragen om hun vormen goed te laten uitkomen. Dit was niet op de foto’s te zien. Hier werd eens bevestigd wat mij eerder bij het winkelen ook al was gebleken: de kleine herenmaten zijn gewoon uit het assortiment gehaald. De oude versleten broeken had ik overigens in Thailand gekocht.

Procrustes

 Procrustes nodigde voorbijkomende reizigers uit om bij hem te overnachten. Als ze op zijn uitnodiging ingingen, en zich te ruste hadden begeven, kwam Procrustes kijken of zijn gast in het bed paste. Meestal was dat niet zo. Was een gast nu te kort, dan rekte hij zijn ledematen met geweld uit, was hij te lang, dan hakte de gastheer er een stuk van af. Meestal eindigde deze behandeling met de dood, zodat Procrustes de bezittingen van de reiziger kon roven. (Wikipedia)

We leven in procrustische tijden waarin gelijkheid heilig is geworden. Onderscheid, discriminatie, is zo’n beetje de bron van alle kwaad. We moeten allemaal gelijk zijn. Alle kinderen in een klas, allemaal schaatsen of naar het strand op hetzelfde moment, allemaal dezelfde kleding en dezelfde maten, met wat elastiek in de stof past het toch wel. Allemaal wonen in dezelfde blokkendozen, allemaal zzp-er worden, allemaal denken dat we eens op een directiezetel zullen belanden, maar toch allemaal vrije individuen. In openbare bibliotheken zijn alleen nog maar boeken te leen die iedereen leent en boekhandels verkopen alleen boeken die iedereen leest. Deze censuur is het gevolg van de “onzichtbare hand”, zoals Adam Smith (1723 – 1790), de vader van de economie het noemde. Als geld verdienen en concurrentie de enige drijfkrachten zijn van de economie, dan worden de incourante producten, een verliespost.

Wat hier opvalt is dat er een verband is tussen gelijkheid en ongelijkheid. Hoe meer we aan elkaar gelijk worden, hoe meer we naar ongelijkheid gaan streven. We zijn allemaal bang om iedereen te worden. Daarom wordt de markt overspoeld met spullen die in wezen hetzelfde zijn maar wel allemaal een andere versiering hebben. Bij spijkerbroeken gaat het dan om individuele scheuren en slijtplekken. Dit levert naast keuzestress een dubbele teleurstelling op: het gebruiksgemak en de duurzaamheid worden opgeofferd aan de verschillen en de verschillen zijn alleen in schijn verschillend. Wil je vandaag de dag echt iets te kiezen hebben dan moet je naar de 2^e handswinkel (“vintage” heet dat tegenwoordig in de taal van het massa-snobisme). Omdat we toch allemaal hetzelfde willen, lopen de winkels altijd een seizoen voor, zodat je winterlaarzen moet uitzoeken als de mussen geroosterd uit de dakgoot vallen. Het gevolg is dat wij allemaal in het uniform lopen dat de kledingindustrie heeft bedacht, terwijl diezelfde kledingindustrie ons bombardeert met advertenties waarin ze verkondigen dat ze juist dat hebben waar we ons hele leven op hebben zitten wachten en wat we nodig hebben om echt individu te zijn. Het beste bewijs is de etalage van een winkel in gympies (“sneakers”in het snobs). Het is een overdaad van eentonige variatie, variatie die zich beperkt tot de details. Gelijkheid heeft zich vermomd als individualisme.

Gelijk onderwijs

Het echte probleem komt pas als gelijkheid een vanzelfsprekend onderdeel gaat worden van onze cultuur. Een goed voorbeeld is het onderwijs. Niet iedere jongere heeft behoefte aan dezelfde hoeveelheid en dezelfde soort onderwijs. Een loodgieter of een buschauffeur hoeft nu eenmaal niet naar de universiteit, zo iemand heeft het daar ook niet naar haar zin. Dat betekent echter wel dat een huisarts, die wel naar de universiteit is geweest, het rijk veel meer geld heeft gekost. Volgens de gelijkheidsideologie is dit niet eerlijk. Sommige mensen pleiten daarom hartstochtelijk voor brede brugklassen of zelfs een middenschool waarbij zoveel mogelijk leerlingen met zoveel mogelijk verschillende onderwijsbehoeften bij elkaar in een grote klas worden gezet. De meest progressieven willen zelfs alle klassen afschaffen, net zoals in de middeleeuwen het geval was. Deze mensen gruwen van elite scholen, categoriale gymnasia maar slimmerikjes grapjes over de algemene relativiteitstheorie aan elkaar vertellen in het Latijn.

Een kind komt volgens deze ideologie alleen maar tot bloei in het Procrustes-onderwijs, grote klassen waarbij leerlingen met dezelfde interesse elkaar alleen tijdens de pauzes en na schooltijd kunnen opzoeken. In de klas zitten ze tenminste door elkaar. Dat is goed volgens de gelijkheidsideologen, want dan kunnen de slimmen de dommen helpen en nemen ze eigenschappen van elkaar over. Aan het einde van de schoolperiode zijn hun vaardigheden allemaal van gelijk niveau, die boeken lezen die iedereen leest en die denken wat iedereen denkt. Iedereen heeft dezelfde maat: de middelmaat. Het gevolg daarvan kunnen we in de Nederlandse politiek met eigen ogen aanschouwen. Ik heb het zelf van dichtbij meegemaakt, de leerboeken werden twee keer zo dik omdat er op drie niveaus uitleg en opgaven in moesten staan en in de klas moest je op drie niveaus uitleggen. Het was echter onvermijdelijk dat de slimmeriken zich stierlijk zaten te vervelen en de minder slimmen voortdurend zaten te tekenen omdat ze wat met hun handen wilden doen. En om nog maar een mythe door te prikken: kinderen kunnen elkaar heel goed uitleggen hoe je iets moet doen, maar niet hoe je iets moet begrijpen. Dat laatste kun je beter aan experts overlaten, onderwijzers en leraren, die hiervoor hebben geleerd en er bovendien elke dag opnieuw over nadenken.

In het tweede deel dat morgen wordt gepubliceerd komt de boeddhistische opvatting van gelijkheid aan de orde.