Frank Uyttebroeck: ‘Gedetineerden moeten uiteindelijk zelf hun vragen gaan beantwoorden.’

Vorig jaar maart mediteerden Frank Uyttebroeck van de sangha ‘Tegen de stroom in’ en de oprichter van deze van oorsprong Amerikaanse sangha, Noah Levine, met gevangenen in de bajes in Krimpen aan den IJssel. Het bleek voor alle betrokkenen een inspirerend samenzijn. ‘Dit is precies wat jij moet gaan doen, Frank’, vond Levine.

Maar ondanks die aansporing kan Frank het zonder academische titel wel schudden om als door Justitie erkend boeddhistisch geestelijk verzorger aan de slag te gaan.

Frank probeerde die onmogelijkheid te duiden aan zijn leraar Noah Levine, maar betwijfelt of dat ook is gelukt.‘ Dominee, pastoor en in de toekomst de boeddhist moeten academisch gevormd zijn. Het is te gek voor woorden. Zoveel geschikte mensen voor dat werk worden daardoor bewust buitengesloten. Zelfs de Boeddha zou de gevangenis niet in komen. Ik zeg niet dat ik de beste ben, maar gevangenen zouden wel het beste moeten kunnen krijgen wat er op dat gebied is. Nu wordt die keuzevrijheid door anderen op oneigenlijke gronden beperkt. Een academische titel wordt belangrijker gevonden dan het vermogen om praktische kennis van het boeddhisme over te brengen. Daarmee wordt de boeddhistische denkwijze op één hoop gegooid met de dogma’s binnen de verschillende godsdiensten. Terwijl bij ons juist de praktijk voorop staat. De dharma gaat over zelfervaring, de dingen die je in de praktijk oppikt’.

Niet onder de radar

Legt hij zich neer bij, wat hij noemt, de blokkade door Justitie? Theoretisch kent hij andere mogelijkheden. Een gevangene bezoeken en deze als onafhankelijke , dus onbevoegde geestelijk verzorger gaan begeleiden, is niet zo moeilijk. Elke gedetineerde heeft recht op bezoek. Maar Frank wil niet onder de radar van Justitie duiken, zoals hij dat noemt. ‘Ik wil niet liegen over mijn intenties. Maar eigenlijk wacht ik tot iemand met groot gezag in de boeddhistische wereld zegt dat het, zoals het nu in elkaar steekt, niet klopt. Dat voor die job de merkwaardige combinatie van academicus én boeddhist wordt losgelaten. Het is zo kunstmatig. Natuurlijk, er moet een goed beeld zijn over wat een boeddhist als geestelijk verzorger moet, mag en kan. Zet dat in een kader, los van tradities en scholen. Baseer die richtlijnen op de kennis over de vier edele waarheden en het achtvoudige pad. Toets de kandidaten daaraan, waardoor al een enorme selectie plaatsvindt. Na het volgen van een stage kunnen ze zo aan de slag.’

Frank, gekleed in spijkerbroek, T-shirt en rode gympen, verwacht de shit in de bajes wel aan te kunnen. Hij onderhoudt in Nederland contacten met ex-gedetineerden die in het boeddhisme steun vinden om een leven buiten de bajes op te bouwen. Frank weet uit die gesprekken hoe moeilijk dat is. Dat bijvoorbeeld meer dan dertig jaar harddrugs-en alcoholgebruik hun sporen nalaten en het opdreunen van sutta’s dan niet de oplossing is. De vorm waarin hij zelf kan helpen vindt hij niet zo belangrijk. De dharma facilitator is op zijn minst gezegd onorthodox en tegendraads. Net als zijn vorig jaar opgerichte sangha ‘Tegen de stroom in’.

‘chef’

De Boeddha wordt door hem ‘die vogel’ of ‘chef’ genoemd. En af en toe ‘Sid’ zonder dat de meditatieruimte leegloopt. Hij ontdoet het boeddhisme van de overdreven sfeer van heiligheid, van overbodige rituelen, maar van light houdt hij niet. In het Rotterdamse centrum waar de sangha mediteert is geen boeddhabeeld te zien en de geur van wierook ontbreekt. Zo ook oranje truien en rode broeken. Er heerst een Maasstedelijke sfeer van niet lullen maar poetsen. En ook in de States doen ze het zonder franje. De charismatische Amerikaanse boeddhistische leraar en psycholoog Noah Levine, zelf een ex-bajesklant en in 2008 oprichter van de boeddhistische organisatie ‘Against the stream’, is door zijn no nonsense aanpak en kennis momenteel een van de meest invloedrijke leraren in de States. De stroming, ook wel Amerikaans boeddhisme genoemd, is diep geworteld in het Theravadaboeddhisme, maar staat ook open voor invloeden van andere tradities. Het logo van deze organisatie is een boeddhabeeld met een rode hanenkam. ‘Een verwijzing naar de vroegere punkbeweging: spontane, eerlijke recalcitrantie en het streven naar waarheid, eigenschappen die de Boeddha ook had, schat ik zo in,’ legt Frank uit.

Wat heeft Frank zelf voor ogen als hij praat over boeddhistische geestelijke verzorging in de gevangenis? ‘Wat ik in het werk van de geestelijke verzorging belangrijk vind is dat de gedetineerden uiteindelijk zelf hun vragen gaan beantwoorden. Het is fantastisch als ze met een beetje hulp een denkwereld ontdekken waarvan ze eerder geen benul hadden. Een heldere dharma wereld, niet mythisch, maar de gewone werkelijkheid. Die jongens in de bak hebben niks aan wierook, rituelen of ingewikkelde sutta’s , ze willen gewoon weten hoe het in hun koker werkt. En de mogelijkheid ontdekken om het anders aan te pakken. En verder, keep it simple. Boeddha sprak 2600 jaar geleden al over hebzucht, haat en waanzin, de drie grote jongens, die voor verwarring en ellende zorgen. Dat maakt het helder en zorgt er voor dat je niet verstrikt raakt in je eigen verhalen. Voor de geestelijk verzorger is het een buffer maar ook een bron, die ziet vanuit zijn eigen beoefening waaruit die shit ontstaat. Ook al zal hij in de praktijk nog regelmatig verrast worden door de onrechtvaardigheid of het geweld dat iemand een ander heeft aangedaan.’

Frank vliegt een paar keer per jaar naar de States om van zijn leraar Noah Levine boeddhistisch onderricht te krijgen. Hij ontmoet daar leden van de sangha ‘Against the stream’ die betrokken zijn bij het mind body awareness (MBA) project. Waarin jongeren, die al gedetineerd zijn, door psychiaters, opvoedkundigen en ervaringsdeskundigen bij de kraag worden gevat in een poging te voorkomen dat ze de overstap van handlanger naar gangster maken. Het MBA zou volgens Frank ook in Nederland een aanwinst kunnen zijn voor hulpverleners om jonge criminelen een toekomst buiten de bajes te bieden.

Frank: ‘Vinny Ferraro, leraar bij ‘Against the stream’ in Los Angeles, is een van die ervaringsdeskundigen die van de straat komen en speelt een belangrijke rol in dat programma. Hij spreekt hun taal en kent de rauwe, gewelddadige wereld waarin ze leven. De jonge criminelen maken via het MBA kennis met boeddhistische principes, compassie, metta, dat soort zaken, zonder dat ze weten wat boeddhisme is. Ze krijgen handvatten aangeboden om met zichzelf aan de slag te gaan, hun situatie te beïnvloeden en te verbeteren. Dat is een hele klus, de criminaliteit in de States is veel harder, directer en gewelddadiger dan hier. Al wil ik het lijden van de criminelen hier niet bagatelliseren, hoor, die is ook honderd procent. Ben je in Amerika eenmaal lid van een gang, dan kom je er nooit meer uit. Zo’n bende heeft een aanzuigende werking. Veel jongeren hebben een negatief zelfbeeld, waardoor ze in de maatschappij mislukken. Het lidmaatschap van een gang geeft ze status. De MBA probeert die laatste stap in hun criminele carrière te voorkomen, door het zelfbeeld van die jongeren op te krikken en het meer realistisch te maken. Dat ze ervaren dat ze er ook zonder gang mogen zijn.’

In Amerikaanse gevangenissen heerst een gewelddadige sfeer, weet Frank inmiddels. Hij vertelt hoe zware criminelen, die er lange gevangenisstraffen uitzitten, emotioneel afzwakken. ‘Ze hebben nood aan de erkenning van hun emoties, die ze niet aan hun medegevangenen kunnen tonen. Frustratie en bedroefd zijn wordt in de gevangenis gezien als zwakte. Het hele leven binnen bestaat uit slijmen, woede, omkoping, knokpartijen, steekpartijen en agressie. Die mannen zoeken een uitlaatklep voor hun diepere gevoelens, daar moet voor de geestelijk verzorger zijn aandacht liggen.’

Het boeddhisme als de grote healer? Frank: ‘Nee, natuurlijk niet, de dader blijft altijd verantwoordelijk voor zijn daden. Maar telkens weer als ik die ellendige verhalen hoor over daders en slachtoffers ben ik blij met de vier boeddhistische onmetelijken- liefdevolle vriendelijkheid, compassie, medevreugde en gelijkmoedigheid. Die waar ook ter wereld, in de gevangenis of daarbuiten, van toepassing zijn. Meer hoeft het niet te zijn.’