Gaandeweg leven en loskomen van fixaties op zaken die de natuurlijke gang van het leven belemmeren. Hoe doe je dat in je dagelijks leven? Met vallen en opstaan, zou ik zeggen. Eerst iets over fixaties, voor de meesten van ons bekend terrein.
Van Dale, groot woordenboek der Nederlandse taal:
Fixatie, het gefixeerd-zijn; overmatig sterke binding aan een vroeger ontwikkelingsstadium of een ervaring, en daarmee verbonden personen.
Op mijn stukje Smachten, eerder op dit blog, kreeg ik een reactie van een vriend.
In zijn e-mail schreef hij o.a.:
Eén vraag komt in mij op, maar misschien is het antwoord te privé. Wat deed jou zo smachten dat je dit stukje schreef?
Waarop ik antwoordde:
Wat mij deed smachten was (en dat is het bijna altijd) fernweh. Ik verlangde naar de westkust van California [in mijn jeugd heb ik daar een jaartje gewoond] en wilde heel graag weer naartoe. Ik wil op zo’n moment ergens anders zijn dan waar ik ben, op een plek die ik prachtig vind, waar schoonheid en rust zijn en waar de cultuur mij aanspreekt. Ik ken dit al zolang als ik mij kan herinneren.
Net zoals jij weet dat je zonder geliefde gelukkig kunt zijn, weet ik dat ik hier, waar ik ben, vervuld kan leven, want dat is vaak genoeg het geval.
Maar dit is mijn smachten en het is echt bitterzoet. Er zit namelijk ook iets ‘lekkers’ in. Verwachting, de hoop van grotere vervulling, groter geluk.
Bij dit smachten, deze fixatie hoort een zachte, dwingende drang, als de gestage trekkracht van eb, of de zuigende kracht van drijfzand. Om helemaal in te verzwelgen.
Er huist ook een idealist in mij. Hij streeft naar een toestand van volkomenheid en heeft zo zijn voorstellingen van het volmaakte. Wanneer de idealist doordraaft, wordt hij moralist. Dan hoort iets zo en niet zo, dan wordt zijn kijk op de werkelijkheid dé werkelijkheid en dé waarheid. Met als gevolg verstarring die fysiek voelbaar is. Ik zet me schrap. Dit soort fixatie voelt anders dan het zwelgen. Er zijn tal van redenen waardoor je je schrap kunt gaan zetten. Je kunt je bijvoorbeeld gekleineerd voelen, ondergewaardeerd of aangevallen. Als je oplet voel je het gebeuren. Een fixatie werkt vernauwend. Er is geen of weinig ruimte meer voor andere gevoelens, gedachten en andersdenkenden. Alsof je door een trechter kijkt.
Fixaties zijn ervaarbaar in eigen lichaam en geest – als je alert bent. Het is mogelijk om los te komen uit de dwang die ze uitoefenen, hoe hardnekkig ze ook zijn. Jezelf hiertoe dwingen is volgens het taoïsme ‘even tegenstrijdig als jezelf ertoe dwingen spontaan en natuurlijk te zijn’*. Je kunt uit hun greep raken door zonder oordeel bij de ervaring te blijven. Dit is dan de pure gewaarwording van wat zich afspeelt in je lichaam en geest, zonder oordeel, zonder (zelf)veroordeling. Eigenlijk doe je dus niets met wat je in het moment ervaart.
En dan zijn we aanbeland bij een belangrijk begrip in het taoïsme: niet-doen (wu-wei). Niet-doen betekent onder meer ‘niet-dwangmatig handelen’, ‘niet-opzettelijk handelen’ en is in de Chinese taal wat betekenis betreft verwant aan het woord ‘zwerven’. Een ‘zwervend’ leven leiden, gaandeweg leven, heeft dus alles te maken met niet-doen, met niet-dwangmatig handelen. Nogmaals een citaat uit Zwervend met Zhuang Zi, blz. 198.
Men kan de hoofdlijnen in Zhuang Zi’s gedachtegang ook nog als volgt samenvatten: de reden waarom hij niet-doen als echt geluk beschouwt, is dat hij niet-doen opvat als een beoefening van het ontdoen. Het betrachten van het niet-doen houdt in dat men het handelen ontdoet van wat daarin gefixeerd en gekunsteld is geraakt. Juist daardoor komt er een ongekende creativiteit vrij die zowel haar eigen krachtbron als bron van geluk is. Dat ontdoen is zelf niet een project, maar een geleidelijk loskomen van overspannen en overhaaste activiteit. Het is een voortgaande oefening in ontvankelijkheid (leegte) die resulteert in een verhoogde concentratie en de intensivering van de aanwezigheid bij de tienduizend dingen [de wereld waarin we leven met alles erop en erin, RH]. De betekenis van het Chinese woord wu in de uitdrukking wu-wei kan daarom goed vergeleken worden met de betekenis van het voorvoegsel ‘ont-’ in woorden als ontspannen en onthaasten.
Niet-gefixeerd niet-gekunsteld, niet-doen, ontvankelijk, ontspannen en onthaast: gaandeweg leven.
Siebe zegt
Leuk artikel.
Mijn geest pikte vooral “schrap zetten” op. Dit herken ik goed.
Volgens mij komt schrap zetten vooral van een omgeving waarin naar je eigen ervaring de problemen, ellende, gedoe op de loer ligt. Niet als fantasie maar ook echt. In een omgeving leven waarin je een soort prooi bent zoals in de wilde natuur, in een omgeving van misbruik, maar ook in de markt economie. Iedereen wil wel wat van je…Het is niet veilig, vertrouwenwekkend, dus mensen zetten zich schrap. Het is een nare omgeving om in te leven als er op je geloerd wordt zeg maar en je een prooi bent.
Dat schrap zetten is ook een hele natuurlijke gang van zaken. Net zo natuurlijk als open en losjes door het leven gaan. Alleen de belasting verschilt nogal. Maar je kunt ook niet zeggen dat je het je allemaal maar inbeeldt dat gedoe, problemen, ellende, misbruik, pijn op de loer ligt.
De natuurlijke gang van het leven is jagen en bejaagd worden.