Curieus: de laatste tijd is mijn werelddeel opgeschoven van het centrum van de wereld naar de marge, van de hoofdrol naar een bijrol. Europa is de tovenaarsleerling die wereldwijd een kunstje uithaalde, en nu niet goed raad weet met wat hij heeft aangericht.
vrijdagzindag
VrijdagZindag – Thuiswedstrijd
Sommige Haagse politici doen alsof de wereld niet één plek is geworden. Nationalisme, met bewaking van landsgrenzen en controle van instroom, moet het thuisgevoel van het ‘eigen volk’ herstellen. ‘Ook al verdienen we ons inkomen in de grote wereld, onder elkaar zijn we pas weer gelukkig, voor-modern thuis in ons eigen landje. Nu nog uit de EU.’
VrijdagZindag -De christelijke Reli-driehoek
Na aanvankelijke tegenwerking brengt de Jezus-beweging het in de eerste eeuwen na het optreden van de stichter tot staatsgodsdienst. Het vermoedelijke geboortejaar van de profeet wordt zelfs het begin van de officiële jaartelling. Door de adoptie door de staat krijgt het sociale hoekpunt van de Reli-driehoek een geheel nieuwe invulling. De beweging verandert in de institutie kerk, met de staat als machtskader en als garantie voor voortbestaan en uitbreiding. De verbeelding laat zich uitdagen door deze ingrijpende verandering, want de band met de staat moet gerechtvaardigd worden.
VrijdagZindag – APK kerk
Kerkmensen hebben ervaring met die zoektocht. Zo kunnen ze de kerk heruitvinden. Wat versteende en een monument werd, laat zich ontbeelden. En geheel nieuw verbeelden. Met oog voor alternatieve levensbeschouwingen.
VrijdagZindag – Zingeving en betekenistoekenning
In VZ gaat het vaak over zingeving en ook over betekenistoekenning. Verschil? Even uitproberen: Kerst. Van oorsprong een midwinterfeest, maar gekerstend en uiteindelijk vercommercialiseerd. Zoektermen: Lichtfeest, Kerstkind, Kerstboom, Kerstnachtmis, Kerstmarkt, Kerstmenu, Kerstjurk. Wat is hier zingeving en wat betekenistoekenning?
VrijdagZindag – Geloof het – of niet…
Elke religie heeft iets definitiefs. Begrijpelijk, want het gaat om levensvragen, vooral rond lijden en dood. Elke religie legt aansprekende antwoorden vast in geloofsvoorstellingen, rituelen en een sociaal-cultureel kader. Hoe krachtiger de overtuiging, des te hiërarchischer dat kader. Zekerheid en sociale controle zijn broertje en zusje.
VrijdagZindag – Goed bekeken
Onlangs was ik bij een reünie van VU-antropologen. Gespreksthema was de vraag wat ons vak in deze ingewikkelde tijd kan betekenen. Antropologen bieden een andere manier van kijken. Wat zit er in de antropologische gereedschapskist?
VrijdagZindag – anatomie van de zwervende kiezer
Het aanbod aan betekenisgeving was met zesentwintig partijen zeer divers. Daarin verschillen we van Engeland of de VS. Sommige partijen hebben een ideologische basis, andere partijen bestrijden juist ideologieën. Populistische lijsttrekkers vielen op door hun onderbuikspreken, naar eigen zeggen namens het zwevende volk. Enkele partijen gebruikten de democratische verkiezingen om de democratie welbewust uit te hollen. Nogal wat partijen mikten op proteststemmen of op nationalistische sentimenten. Soms kwam men met voorstellen die tegen de Grondwet ingingen en bevolkingsgroepen discrimineerden. En dan waren er ook nog one-issuepartijen en deelgroeppartijen. Hoe plooiden die het algemeen belang met hun particuliere wensen?
VrijdagZindag – Betekenissenoorlog
Oorlog Israël-Hamas. Hoe wordt hierover gepraat? Naast de echte oorlog woedt een betekenissenoorlog. Bij elke oorlog hoort sowieso een propagandaoorlog, inbegrepen fake news. Maar vanaf de eerste aanval activeert iedereen allerlei repertoires, elk met eigen betekenissenreservoir.
VrijdagZindag – crisissolidariteit
Wat is er in die paar uur crisistijd gebeurd? Mensen die als enkeling reisden zijn met elkaar in gesprek geraakt. Ze halen herinneringen op aan soortgelijke ervaringen. Mobieltjes worden uitgeleend voor dringende boodschappen. Men deelt versnaperingen. De coupé wordt een tijdelijke mini-samenleving met een onverwachte mate van solidariteit.
VrijdagZindag – Wereldbeelden
Zinzoekers zijn van alle tijden.
VrijdagZindag – Kerstening
Een halve eeuw geleden trok ik als antropoloog enkele jaren op met de Wagenia, een kleine vissersstam langs de Kongo-rivier. Een deel van mijn onderzoek ging over hun kerstening. De kerken waren nog geen eeuw oud, maar functioneerden alsof ze altijd al bestaan hadden.
VrijdagZindag – Sociaal
Moderne mensen staan bekend als individualisten. Maar zolang de mensheid bestaat, zijn mensen ook sociaal. Hoe staat het in individualistische tijden met die sociale kant?
VrijdagZindag – Mijn complottheorie
De minister-president, afkomstig van Unilever, ziet zich al dertien jaar als de CEO van BV Nederland. Gevolg: politiek steunt economie. In crisistijden zorgt de staat voor kapitale steun aan zieltogende sectoren zoals banken en KLM. Intussen blijven de lonen van de werknemers achter bij de dividenden van de aandeelhouders.
VrijdagZindag – Uniek en eenzaam
Individuele vrijheid is een kernwaarde geworden, maar Koning Enkeling kan daardoor eindigen op eenzame diepte. Samenleven blijft een vangnet, maar als de wensen van het individu die van de gemeenschap verdringen, gaat het sociale weefsel rafelen. Mensen kunnen soms de luxe van de vrije keuzes niet aan. Psychotherapeuten repareren de eenzaamheidsschade.
VrijdagZindag – Klein gelijk
Religies verschillen onderling, al zo lang ze bestaan. Elk koestert het grote gelijk. Dat sluit een vreedzaam co-existeren niet uit, men kan zelfs samenwerken. Maar er kan ook een godsdienstoorlog ontvlammen, inclusief onderdrukking en vervolging.
VrijdagZindag – Gevarendriehoek
Tja, vooruitgang en maakbaarheid zijn al een paar eeuwen kernwaarden van de moderne cultuur. De laatste paar eeuwen is de hele wereld bijgevolg grondig verbouwd. Eerst koloniseerde West-Europa de rest van de aardbol. Het huidige globale economische systeem is daaruit voortgekomen. Dat systeem is zelfs doorgedrongen tot onze privéwereld. Kijk maar naar de herkomst van wat we in de loop van een dag gebruiken – kleding, voedsel, vervoer, amusement.
VrijdagZindag – Speel goed
Hoe kom je in de discussie over Gods bestaan voorbij welles/nietes?
VrijdagZindag – Vierluik mens
De mens is een spelend dier.
De mens is het enige dier dat daar weet van heeft en dat kan knipogen.
De mens is een uitzonderlijk spelend dier.
VrijdagZindag – Onstellig
Het hoort bij een discussie dat de deelnemers opinies ventileren. Persoon X zegt ‘a’, en persoon Y zegt: ‘maar ik vind b’. Persoon Z reageert met: ‘volgens mij is c juist’. X, Y en Z handhaven meestal de vrede, ondanks de verschillen. Maar het kan ook zijn dat ze zich in hun schuttersputjes ingraven. Zo veranderen talkshows een gesprek in een schurend debat.
VrijdagZindag – Overstegen
Mensen zijn omhoog gevallen dieren. We hebben onszelf beschaving aangepraat en bouwden de wereld die we nu kennen. Maar echt onder controle hebben we die niet. We wankelen van crisis naar crisis
