Overweegt nu het wetenschappelijke wereldbeeld? Niet echt. West-Europa is nog steeds de uitzondering wat betreft geloofsafval. In de rest van de wereld blijft religie op allerlei gebieden toonaangevend. Uiteindelijk betekende secularisatie ook bij ons niet dat religie verdween. Het ging vooral om ontkerkelijking. Maar veel kerkverlaters namen geloofsvormen mee en maakten er hun eigen versies van.
VrijdagZindag – Democratische handicaps
Om democratie optimaal te laten functioneren moet iedereen met kiesrecht over de vereiste kennis beschikken. Geen leugens die als waarheid verkocht worden, geen meningen die losjes in feiten veranderen. Maar helaas, de werkelijkheid is anders. Dat is handicap één.
VrijdagZindag – Speels gedenken
Vrijdag Zindag gaat vaak over het spel met betekenissen, ook in religieuze zin. Religie is voor mij een spel met mogelijkheden. De ernst die per definitie bij het spel hoort, past prima bij de ernst van de levensvragen waar religie op focust. Alleen hebben machthebbers in religies het spel verdrongen en de ernst laten overheersen. Maar het spel blijft de basis.
VrijdagZindag – lichte jeuk
Curieus: de laatste tijd is mijn werelddeel opgeschoven van het centrum van de wereld naar de marge, van de hoofdrol naar een bijrol. Europa is de tovenaarsleerling die wereldwijd een kunstje uithaalde, en nu niet goed raad weet met wat hij heeft aangericht.
VrijdagZindag – Morele check
Wat is waar, en wat heeft waarde? Fact-check is normaal aan het worden. Complottheorieën geven daar aanleiding toe. Achter vermeende waarheden zit meestal ook een morele voorkeur. Waarden, als basisprincipes voor gewenst gedrag, bepalen mede wat als waar wordt voorgeschoteld. Bij de feiten-check hoort dus een morele check.
VrijdagZindag – Politieke spraakverwarring
Een ander voorbeeld van waarden onder statements, ook uit de PVV, is de uitspraak van minister Faber ‘Ik ben beleid’. De democratische waarde dat uiteindelijk het parlement bepaalt wat het beleid wordt, staat haaks op haar autocratische claim dat zij dat als minister doet, via een buiten-parlementaire noodwet.
VrijdagZindag – Medemenselijkheidstax – MMT
Soms moet je vooruit betalen voor iets dat pas later actueel is. De belastingdienst stuurt een voorheffing over wat je later schuldig bent. Koop je een apparaat, dan betaal je alvast een verwijderingsbijdrage. Stel dat we ook voorheffingen invoeren ter dekking van voorspelbare immense schade aan levens en infrastructuur. We noemen die betaling ‘medemenselijkheidstax’, MMT.
VrijdagZindag – Thuiswedstrijd
Sommige Haagse politici doen alsof de wereld niet één plek is geworden. Nationalisme, met bewaking van landsgrenzen en controle van instroom, moet het thuisgevoel van het ‘eigen volk’ herstellen. ‘Ook al verdienen we ons inkomen in de grote wereld, onder elkaar zijn we pas weer gelukkig, voor-modern thuis in ons eigen landje. Nu nog uit de EU.’
VrijdagZindag – De andere troonrede
Onze welvaart kwam tot stand door onze gang door de wereld, politiek en economisch. Na een periode van halen, zullen we nu gaan brengen. Wat wij binnenlands ondernemen zal in dienst staan van wat we in het buitenland doen. De vijf grote problemen waar de wereld mee te maken heeft, zullen leidend zijn bij ons beleid. Armoede, oorlog, klimaat, migratie en diversiteit schreeuwen om een constructieve benadering op wereldniveau. De mensheid leeft nu immers permanent in de gevarenzone.
VrijdagZindag – De gekooide God
Feitelijk zet de georganiseerde religie God gevangen. Dat gebeurt niet alleen in de orthodoxie. In een beveiligde comfort zone vereert elke religieuze groep een gekooide God. Omdat andere visies de groepsconsensus bedreigen, controleren religieuze leiders de verbeelding – terwijl dichters daar juist mee spelen. Hoe sterker de eigen identiteit, des te strakker de groepsgrenzen. Voor de variatie aan godsbeelden is daardoor doorgaans weinig ruimte.
VrijdagZindag – Briljante broddelaar
Van alle dieren is de mens wereldkampioen in het toekennen van betekenis aan de eigen werkelijkheid. En tegelijk levert die briljante kampioen broddelwerk. Concreet: waarom gedragen mensen zich zo vaak inconsequent? Voorbeelden?
VrijdagZindag – sinten-rijmerij
…
VrijdagZindag – Speels vrij zinnig
Wat heet vrijzinnig, na anderhalve eeuw? Heeft het nog steeds zin om het christelijk gedachtegoed aan te passen aan het dominante wetenschappelijke wereldbeeld?
VrijdagZindag – Taalvelden
Ook de politiek kent taalvelden. Elke partij onderscheidt zich zo. Ooit was er een zogeheten parlementair taalgebruik: correct, beleefd, gedeeld, diplomatiek. Nu populisme zich breed maakt, is de onparlementaire omgangsvorm op weg naar normalisering. In de kennismakingsgesprekken goochelden beoogde PVV-ministers met complottermen uit hun werkelijkheid, zoals omvolking. Ze wilden van racisme naar demografie. Andere rol, ander taalveld, beweerden ze eigenlijk.
Vrijdag Zindag – De betekenis van betekenis
Elders in de wereld verloopt dat eerste uurtje van de dag heel anders. De mens, waar ook ter wereld, onderscheidt zich door een uitbundig vermogen om de wereld op geheel eigen wijze te benoemen. Zo ontstaan de vele culturen, talen en religies. Iedereen speelt met repertoires vol betekenissen, klaar voor gebruik – en aanpassing.
VrijdagZindag – lastdier mens
De mens is de andere diersoorten mijlenver vooruit. Dat komt door het menselijke vermogen om aan de eigen werkelijkheid allerlei betekenissen toe te kennen. Elke diersoort heeft één leefwijze, maar de mensensoort kent door die bijzondere gave vele talen, culturen en religies. De wetenschappelijke en technische revoluties van de laatste eeuwen zetten een donderend uitroepteken achter de unieke status van de mens. De mens heeft zich ontwikkeld tot ver voorbij het label ‘diersoort’, zou je zeggen.
VrijdagZindag – Eindexamen
Terugkijkend op wat ik toen als eindexamenleerling allemaal wist, voel ik me uiterst dom. Vooral van de exacte vakken resteert weinig. Of bleef een manier van denken over? Eenmaal op de universiteit werd de kennis versmald en verdiept. Veel informatie die ik in de studie vergaarde, is eveneens weggezakt. Maar een manier van denken vestigde zich.
VrijdagZindag – Vier partijculturen
Vorige week werd een hoofdlijnenakkoord gepresenteerd voor een nieuwe regering. Vier partijen hebben hun manier van betekenis geven vertaald naar toekomstig regeringsbeleid. Ik doe een klein antropologisch veldwerkje over de vier partijculturen. Op welke manier speelt iedere partijleider met het eigen betekenisrepertoire en de verworven machtspositie? Welke waarden sturen dat spel aan?
VrijdagZindag – Vier partijculturen
Deze week werd een hoofdlijnenakkoord gepresenteerd voor een nieuwe regering. Vier partijen hebben hun manier van betekenis geven vertaald naar toekomstig regeringsbeleid. Ik doe een klein antropologisch veldwerkje over de vier partijculturen. Op welke manier speelt iedere partijleider met het eigen betekenisrepertoire en de verworven machtspositie? Welke waarden sturen dat spel aan?
VrijdagZindag – Pinksterassociaties
Heel actueel: Hoe zit het in het nieuwe regeerakkoord met de medemenselijkheid en de zorg voor de aarde en haar bewoners?
VrijdagZindag – Consequent inconsequent
Kennelijk bevat het menselijke gedragsrepertoire tegengestelde scenario’s. De loop van omstandigheden brengt mensen ertoe om wissels om te zetten, waardoor ze op een heel ander spoor terecht komen.
VrijdagZindag – Geen gewone vier mei
De polarisatie dreunt dus om acht uur mee met de klokslagen. Zelfs de demonstranten die van de Dam geweerd worden, herinneren in hun afwezigheid aan de meningsverschillen. De diepere zin is complexer dan de oneliners van de polarisatiewoordvoerders. De nationale eenheid van het Dam-ritueel, met koninklijk stempel, verhult kunstmatig de verdeeldheid.
VrijdagZindag – Het bestaat niet
De wetenschap kan nog steeds gezaghebbend bepalen wat, rationeel gedacht, echt werkelijk is. Maar als mensen de grens overgaan naar het Land van de Onbeperkte Betekenisgeving, is alles mogelijk. Illusies, zoals dit brilletje, mogen er zijn. En bijvoorbeeld ook mythische cyclopen of Minions.
VrijdagZindag – Elite
Hebben populisten toch een beetje gelijk met hun kritiek op de elite? Kijk even mee. Een klein theater, een tribune, twee acteurs. Het stuk: een progressieve journaliste interviewt een populistische mediafiguur. Dat interview wordt al snel een krachtmeting. Normaal kijk je als toeschouwer vanuit de donkere zaal naar acteurs in de schijnwerpers. Maar hier gaat […]
