Boeddhistische vrijwilligers in de bajes aan de slag

Vrijwilligers van de bij de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) aangesloten boeddhistische sangha’s gaan in de nabije toekomst in penitentiaire inrichtingen gedetineerden bezoeken. Zij ondersteunen daarmee het werk van de professionele boeddhistische geestelijke verzorgers die nu al in de inrichtingen werkzaam zijn. Het idee is volgens BUN-voorzitter Michael Ritman afkomstig van Varamitra, het hoofd van de dienst boeddhistische geestelijke verzorging (BGV) en een wens van toenmalig minister van justitie Hirsch Ballin-  toen de BGV nog op de tekentafel lag,  om bij het boeddhistisch geestelijk werk in de inrichtingen ook vrijwilligers te betrekken

Volgende maand zal de stichting Duizend Handen worden opgericht, die de vrijwilligers selecteert, opleidt en uitzendt. De stichting verzorgt een inhoudelijk breed aanbod van vrijwilligerswerk op boeddhistische grondslag. De bedoeling is dat er een landelijk netwerk ontstaat. De stichting opereert namens de BUN, coördinator is Kim Tsai die praktiseert in de Nederlandse sangha zen spirit van Irène Bakker.

Duizend Handen –Avalokitesvara- gaat uit van de waardigheid van alle levende wezens, ongeacht achtergrond en levenservaringen. Als stichting wil zij de boeddhistische gemeenschap in Nederland faciliteren door vrijwilligers de mogelijkheid te bieden om vrijwilligerswerk te doen op verschillende plekken in Nederland en voor verschillende doelgroepen, zo staat in het profiel.

Organische groei

De coördinator zegt met een kleine groep te willen beginnen. Eventuele groei wordt afgestemd op de behoefte. De afgelopen maanden bezocht ze vijf justitiële inrichtingen om de behoefte te peilen. Na een screening en intake worden de aspirant bezoekvrijwilligers twee dagen opgeleid en getraind in het omgaan met gedetineerden en gaan ze aan de slag in inrichtingen in hun omgeving, zo is de bedoeling. Er worden geen specifieke opleidingseisen gesteld.

Kim Tsai: ‘Ze moeten ouder zijn dan eenentwintig jaar. De vrijwilligers moeten betrouwbaar zijn, zich aan afspraken houden. En een evenwichtig persoon zijn die oog heeft voor de privacy van gedetineerden. Respect tonen is ook belangrijk. Elk mens is waardevol, ongeacht zijn of haar verleden, ervaringen of handelingen. Vrijwilligers zijn open en bereid om morele dilemma’s bespreekbaar te maken. In principe moet een vrijwilliger een keer in de twee weken een bezoek kunnen afleggen. Eventueel kunnen zij meerdere gedetineerden bezoeken. Het is niet de bedoeling dat de vrijwilliger boeddhistisch zendingswerk gaat verrichten. Hij of zij biedt een luisterend oor. Bij problemen wordt er teruggekoppeld naar de coördinator.’

Werving in sangha’s

Werving zal plaatsvinden onder boeddhistische sangha’s (meditatiegroepen) in diverse plekken in Nederland. Deze sangha’s zijn lid van de BUN. Er wordt in eerste instantie gebruik gemaakt van de lokale sangha’s van de boeddhistische geestelijk verzorgers die al in de inrichtingen werken, omdat daar volgens Kim Tsai al veel contacten bestaan en er al enige interesse onder sanghaleden is om aan dit project mee te werken. Het idee is om sangha’s op termijn te koppelen aan een gevangenis in hun buurt of regio, waardoor een duurzame relatie kan ontstaan tussen vrijwilligers en gedetineerden. Deze lokale koppeling zal het ook gemakkelijker maken om in de toekomst andere lokale projecten te starten ten behoeve van ex-gedetineerden en hun gezinnen.

Kim Tsai: ‘Wij zetten ons als stichting in voor het welzijn en de zorg voor gedetineerden in Nederland en willen bijdragen aan menswaardige zorg voor alle gedetineerden. Wij ondersteunen onze vrijwilligers vanuit datzelfde mensbeeld.  Een positieve bijdrage leveren aan een menswaardig zorgsysteem in penitentiaire inrichtingen door het opzetten en begeleiden van een netwerk van bezoekvrijwilligers. We willen niet over maar met gedetineerden praten. Veel gedetineerden krijgen nauwelijks bezoek van buiten de gevangenis; zij voelen zich afgezonderd van de Nederlandse samenleving – vergeten en alleen.’

Eerste stap

Het werk van de vrijwilligers, kennen en gekend worden, vergroot de kans op begrip, en begrip is volgens de stichting de eerste stap naar respect. Door kennis te maken met de ander, met hem of haar in gesprek te gaan, kunnen bezoekvrijwilligers een grote bijdrage leveren aan de vermindering van gevoelens van eenzaamheid onder gedetineerden.

Vrijwilligers van Stichting Duizend Handen zijn nadrukkelijk geen zendingswerkers. Zij geven ook geen religieus onderricht binnen de instellingen waar zij als vrijwilligers werken. Waarom wordt er dan toch geworven in boeddhistische sangha’s als het boeddhisme in de contacten buiten beschouwing blijft?

Kim Tsai: ‘Het signaal om vrijwilligers in te schakelen kwam vanuit de BGV die dat weer opdeed in gesprekken met gedetineerden waarmee ze contact hebben. Wij willen boeddhisten stimuleren en de mogelijkheid bieden om actief te zijn in de samenleving. Zeg maar compassie in uitvoering. Vanuit boeddhistisch perspectief gevoed worden zonder zendeling te zijn. In mijn eigen sangha doet vijfenzeventig procent van de leden geen vrijwilligerswerk. (Varamitra deed onlangs in een interview een oproep om van het kussen af te komen jh) Wij bieden ze nu een kans om dat wel te gaan doen en ik geloof dat velen daar op zitten te wachten. Het is eigenlijk tweerichtingsverkeer: de gedetineerden krijgen bezoek en de vrijwilligers praktiseren het boeddhisme in de praktijk.’

Waarom krijgen alleen boeddhisten uit sangha’s van de boeddhistische geestelijke verzorgers de mogelijkheid om vrijwilliger te worden. Ook buiten deze sangha’s zullen boeddhisten zijn die dit werk op een uitmuntende wijze zullen doen.

Kim Tsai: ‘We willen teleurstelling bij sollicitanten, mensen die wel boeddhist zijn en mediteren maar niet aangesloten zijn bij een organisatie, voorkomen door deze keuze te maken. We weten dat in de sangha’s waartoe de bgv’ers behoren belangstelling is voor dit werk. Ze zijn er al bij betrokken zonder in de praktijk in de inrichtingen actief te zijn. Maar ongetwijfeld zijn er ook mensen buiten de sangha’s die voor dit vrijwilligerswerk geschikt zijn. Zij kunnen zich mogelijk aansluiten bij andere organisaties zoals Humanitas. Overigens is het zo dat deze sangha’s alle richtingen in het boeddhisme vertegenwoordigen.’

Het is best wel pittig werk, een naargeestige omgeving, gesloten deuren, de hele dag wordt er op je gelet. Hoe stel je je op als vrijwilliger?

Kim Tsai: ‘Het is niet onze bedoeling die gedetineerden naar de mond te praten of te redden, ze zitten er niet voor niks. Dat vereist een bepaalde houding waarin ook de veiligheid voor de vrijwilliger en de omgeving belangrijk is. De vrijwilliger biedt een luisterend oor. Het is niet de bedoeling dat na afloop van het bezoek de gedetineerde helemaal opgefokt is, zich gemanipuleerd voelt. Of het idee heeft dat de vrijwilliger hem of haar heeft willen overtuigen. Het kan ook zijn dat na de tweedaagse training mensen besluiten dat ze dit niet willen, daar ongeschikt voor zijn. Het gaat erom dat je in de gedetineerde de mens ziet, sommigen kunnen dat mogelijk niet opbrengen als het delict te ernstig is. Verder is het belangrijk dat de vrijwilliger betrouwbaar is in het nakomen van afspraken. En niet een uur voor het geplande bezoek afbelt, daar is een bezoekuur veel te belangrijk voor voor de gedetineerde.’

Hoe handelt de vrijwilliger als een gedetineerde hem of haar vertrouwelijke zaken vertelt die mogelijk van invloed kunnen zijn op zijn rechtzaak en straf?

Kim Tsai: ‘Voorop gesteld, vrijwilligers hebben geen verschoningsrecht. Als dat aan de orde is moeten zij de gedetineerde vertellen dat, als zij zouden worden opgeroepen als getuige in een strafzaak, verplicht zijn die zaken te vertellen. Zij moeten de gedetineerde in dat gesprek hun grenzen aangeven.’

Er kunnen ook zaken aan de orde komen die te walgelijk zijn om aan te horen.

Kim Tsai: ‘Dat kan als je het gesprek aangaat. Maar wij zullen aanvragen om bepaalde gedetineerden wel of niet op een lijst te zetten, niet honoreren. We leggen geen voorkeurslijstje aan voor de vrijwilligers. Je mag hopen dat een boeddhist enig inzicht heeft in het bewustzijn, de werking van de geest. Daarin past geen vooringenomenheid, geen vooroordelen. Maar zo’n contact kan best wel heftig zijn.’

Waarom melden zich mensen aan voor dit werk?

Kim Tsai: ‘Niet om het systeem te veranderen, mee te praten, voor-oordelend te zijn. Bewaarders in een hoek zetten. Ze zijn er gewoon, om te luisteren, het gesprek aan te gaan. Aspiranten die afvallen als vrijwillige bezoeker, kunnen ook op een andere wijze worden ingeschakeld. Ze kunnen worden ingezet voor het vervoer van een oude oma naar het bezoekuur van een familielid. Of een blinde zus die geen vervoersmogelijkheid heeft. Ook in de inrichtingen zelf kunnen ze actief zijn, door bijvoorbeeld stoelen of kussens klaar te zetten voor meditatie. En voor koffie en thee te zorgen. Er is veel te doen. Maar we beginnen klein, met een man/vrouw of zes op plekken waar die behoefte er is. Als er behoefte aan meer is komen die er wel. Er is nu al animo om deel te nemen aan dit project, er zijn al aanmeldingen.’