In Nederland wonen ongeveer 50.000 volwassenen die zeggen boeddhist te zijn. Dat blijkt uit cijfers van de in september 2014 gepubliceerde Religieuze kaart van Nederland van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het is de eerste keer dat het CBS het aantal boeddhisten in ons land in beeld brengt. Eerdere metingen  van andere instituten en organisaties over het aantal boeddhisten in Nederland gaven veel hogere aantallen te zien. Slechts 0,4 procent van alle mensen die een godsdienst of religie aanhangen zegt boeddhist te zijn. Een krappe meerderheid van 53 procent van de Nederlanders geeft in 2013 aan tot een godsdienstige groepering te behoren.

De categorie religie is vanaf 2010 in CBS-onderzoeken toegevoegd nadat de vraag over de religieuze beleving werd opgenomen in de basisvragenlijst van de zogenoemde Huishoud-en Persoonenquêtes, waaronder de enquête beroepsbevolking. Daardoor werd het mogelijk dat de vraag naar hun religieuze beleving door veel meer mensen beantwoord werd . Zodat het voor het CBS mogelijk werd om een profiel te schetsen van kleinere groepen religies, zoals de boeddhisten.

Wie is boeddhist?

Tibetaanse tempelopstelling. Foto Wereldmuseum.

Het CBS hanteert de zogenoemde eentraps-methode om te achterhalen wie zich boeddhist noemt. Er vind geen verdere definitie plaats van het begrip boeddhist, het beantwoorden van de vraag is voldoende.  Zijn dat mensen die toevlucht hebben genomen tot Boeddha, dharma en sangha? Of mensen die affiniteit met het boeddhisme hebben of bij de Blokker een boeddhabeeldje hebben gekocht? Het CBS zegt dat oordeel aan de respondent over te laten en daar dus geen inzicht in te hebben, ‘we zijn zo min mogelijk sturend’. Het CBS is voorlopig niet van plan om de vraagstelling drastisch aan te passen, om tot een fijnere onderverdeling te komen. Volgens het instituut bestaat dan het risico dat de ontwikkelingen niet goed meer vast zijn te stellen.

Uit het CBS-onderzoek blijkt dat 0,4 procent van alle mensen boven de achttien jaar, die zeggen tot een kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke groepering te behoren, zich boeddhist noemt. Relatief veel boeddhisten wonen in Noord-Holland. Maar er zijn weinig gemeenten waar relatief veel boeddhisten wonen. De zogenoemde religieuze kaarten van het CBS laten een gespecificeerd beeld zien van het godsdienstige en religieuze Nederlandse landschap.

Deze kaarten komen tot stand op basis van gegevens die vanaf 2010 onder meer dan 350.000 personen zijn verzameld. Van de bevolking van achttien jaar en ouder rekent 53 procent zich tot een kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke groepering, maar slechts zeventien procent bezoekt regelmatig een religieuze dienst. Voor boeddhisten liggen die bezoeken op ongeveer twintig procent. De meeste boeddhisten komen voor in de leeftijdsgroep van tussen de 35-54 jarigen en iets minder onder de 18-24 jarigen en de groep van 65-pussers.

Geen onderverdeling

Het CBS zegt geen onderverdeling te hebben gemaakt in de boeddhistische stromingen waartoe de bevraagden behoren. De meeste in het onderzoek van het CBS genoemde boeddhisten (zo’n 63,9 procent) zeggen vrijwel of nooit naar een religieuze dienst te gaan. En 8,2 procent bezoekt een keer per week zo’n dienst.

Maar wat is de aard van zo’n bezoek, zo’n ‘dienst’? Wat wordt er door het CBS onder een in boeddhistische zin ‘religieuze dienst’ verstaan? Zijn dat deelnames een sangha’s, retraites, grote boeddhistische manifestaties zoals Rigpa en het NKT die organiseren? De woordvoerder van het CBS zegt zich op de vraagstelling van het CBS te baseren: alleen bezoek aan kerkdiensten, moskee of synagoge.

Zijn de door het CBS genoemde boeddhisten mensen die ook christen zijn? Wat is hun religieuze afkomst? Zijn het mensen die het cafetariamodel hanteren, de shoppers? Heeft het CBS dat onderzocht? Steeds meer mensen laten zich inspireren door meerdere religies, een verschijnsel dat bekend staat als multiple religious belonging (MRB). De woordvoerder: ‘We laten het aan de respondenten zelf over waartoe ze zich rekenen. We gaan vervolgens niet doorvragen of, en zo ja tot welke stroming ze behoren.’

Het percentage van 0,4 procent dat het CBS nu noemt, levert dat een absoluut getal op?

Het CBS: ‘De 0,4 procent is een schatting en dan is een absoluut cijfer niet te geven. Maar er kan wel een schatting gemaakt worden van het aantal. De beste is om de 0,4 procent te vermenigvuldigen met de volwassen bevolking, achttien jaar en ouder. Als je vervolgens aanneemt dat de 0,4 procent ook van toepassing is voor de 0-17 jarigen, dan kun je het vermenigvuldigen met de gehele bevolking. Maar deze aanname is twijfelachtig. We zien immers dat het percentage boeddhisten onder de 18-24 jarigen lager is.’

De recente cijfers worden niet bevestigd-, zelfs tegengesproken door eerdere onderzoeken over aantallen boeddhisten in Nederland. Die varieerden van twintigduizend tot enkele honderdduizenden. Er kunnen twee dingen aan de hand zijn: het aantal boeddhisten in Nederland is sinds die oude metingen drastisch teruggelopen of ze zijn niet voldoende met feiten onderbouwd geweest. De hoge aantallen boeddhisten lagen onder vuur, van journalisten en onderzoekers.

Niet precies weten

De Boeddhistische Unie Nederland (BUN), de landelijk overkoepelende organisatie van meer dan veertig boeddhistische centra in Nederland, zegt het aantal boeddhisten in ons land niet precies te weten maar wel dat het aantal nog steeds groeit. De BUN, op haar site: ‘N.a.v. een onderzoek naar het aantal boeddhisten in Nederland vertegenwoordigde de BUN per 1 januari 1999 (volgens de criteria van de Raad van State voor de bepaling van de omvang van de aanhang van een levensbeschouwing: mensen met een daadwerkelijke en meer dan incidentele affiniteit) 169.000 personen. In 2004 werd dit aantal geschat op 250.000. Daarvan zijn er circa 150.000 oorspronkelijke Nederlanders en zijn de overige 100.000 eerste en tweede generatie immigranten uit traditioneel boeddhistische landen. De grootste deelgroepen binnen de laatste categorie zijn de Chinezen, de Vietnamezen en de Thai. In de publicatie “Maatschappelijke Organisaties in Beeld” uitgegeven door het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2008 wordt het aantal boeddhisten in Nederland gesteld op 170.000.’

Ook de BOS, de Boeddhistische Omroep Stichting en de BZI, de Boeddhistische Zendende Instantie die de geestelijke verzorging in gevangenissen verzorgt, baseerden zich in het verleden voor erkenning door de overheid op een grotere achterban dan nu door het CBS is vastgesteld.

Bij onze zuiderburen is het aantal boeddhisten al veel eerder serieus gemeten. Een meting uit 2009 naar het aantal boeddhisten in België, levert een aantal op van 29.497 mensen die zijn geïdentificeerd als boeddhistisch.