‘Reality is all we have to love.’ Aldus haalde filosoof Marjan Slob haar favoriete schrijver John Berger aan tijdens haar gastrede op de Opening van het Academisch Jaar van de Universiteit voor Humanistiek. De Denker des Vaderlands ging in op de klassieke filosofische vraag hoe we goed kunnen leven in een tijd waarin zoveel grote problemen op ons afkomen.
Hoe houd je je als denkend én voelend mens staande in deze wereld? Dat is een hele zoektocht, erkende keynote spreker Marjan Slob. Een duidelijk antwoord gaan we niet vinden. Wat we wel kunnen doen vanuit de filosofie van levenskunst, is kijken naar de manier waarop we op deze vraag reageren. Twee typen reacties komen vaak voor: de ene vat ze samen als zelfgenoegzaamheid, de andere als zelfhaat. Geen van beide gaat ons echt helpen, want in beide gevallen kom je los te staan van de realiteit.
Bij zelfgenoegzaamheid gaan mensen er van uit dat ze het goede en geluk in zichzelf kunnen vinden. We kunnen ons volledig storten in de wellness beweging, of wel geloven dat de technologie met oplossingen zal komen. Hierin zit ook een hang naar het sentimentele, zo beschrijft Marjan Slob. “Denk aan rijke supersterren die vol enthousiasme elders in de wereld kinderen, dieren of bedreigde diersoorten gaan redden.” Ook dat heeft volgens de Nigeriaanse schrijver en kunstenaar Teju Cole niets te maken met de werkelijkheid. Je bent niet echt verbonden. Je maakt jezelf te belangrijk.
Je maakt jezelf ook te groot als je juist een reactie hebt naar de andere kant toe, vervolgde Marjan. We maken deel uit van een levend en vibrerend web. Dat web van het bestaan heeft ook pijnlijke kanten. Veel mensen worstelen met het gevoel dat ze tot een groep behoren die dat web beschadigt. Ze vervallen in zelfhaat en schuldgevoel. Maar je kunt niet verantwoordelijk zijn voor alles. “Wie leeft, maakt vuile handen.”
Marjan Slob ging verder in op wat goed leven dan wel van ons vraagt, en hoe een humanistische universiteit daarbij kan helpen. “Wij mensen zijn toch bijzondere wezens. We kunnen naar onszelf kijken, afstand nemen, en kijken naar de plek die we in het grotere geheel innemen. We hebben voorstellingsvermogen, en kunnen ons gericht bewegen naar een wereld die zou kunnen zijn.” De werkelijkheid liefhebben, daar komt ze op uit. “Het gaat om het vormgeven van een narratief met een lonkende toekomst, waarin we niet sentimenteel zijn, maar onszelf ook niet haten. Waarin we frustratie en frictie toestaan (niet sentimenteel zijn), maar ook de hoop zien (niet vreugdeloos worden).”
Rob de Klerk zegt
“Reality is all we have to love”: een mooi uitgangspunt voor de opening van een academisch jaar.
Zouden John Berger en Marjan Slob hetzelfde bedoelen met ‘reality’?
Marjan schrijft ook dat we deel uitmaken van ‘een levend en vibrerend web’.
Is die ‘reality’ dan wel kenbaar? Wat maakt het web levend en wat laat het vibreren en wie neemt dat waar?
Het gaat – als ik het goed begrijp – om een persoonlijke ‘reality’, één die dus jij alleen kent.
Daar hoort mijns inziens geen toekomst bij; met een narratief dat hoop biedt ligt sentimentaliteit op de loer, en ja, om de werkelijkheid nu te kunnen liefhebben zou je niet toch niet moeten vluchten naar een toekomst.
De werkelijkheid doet zich alleen vandaag (nu) voor, een wereld die zou kúnnen zijn is hier niet.
Wie daarover niet ‘prekerig’ wil worden kan zijn waarden dus beter leven i.p.v. verwoorden.
Einde van de preek!