Per 1 april nemen supermarkten statiegeldblikjes in. Dit is drie maanden later dan wettelijk verplicht. Deze drie maanden uitstel is de laatste stuiptrekking van de supermarkten in het verzet tegen het statiegeldsysteem. Achter de schermen is sinds 2003 een hevige tegenlobby van de supermarkten gaande. Een klein aantal activisten speelden een doorslaggevende rol in het kantelen van het politieke beleid.
Strijd & tegenlobby
Statiegeld vermindert het zwerfafval van de drankverpakkingen met 70 tot 80% (bij 15cent). Meer dan 40 landen en staten ter wereld hebben een statiegeldsysteem met dit doel. Uit onderzoek blijkt bovendien dat statiegeld een populaire maatregel is onder burgers. Toch heeft het tot 2021 geduurd voordat er in Nederland statiegeld kwam op kleine plastic flesjes.
De directe aanleiding voor het huidige statiegeldbeleid is de ‘Plastic Soup Surfer petitiemotie’. Een recordpoging van Scheveningen naar Engeland op een surfboard van plastic flesjes was het startschot van een petitie. Vijfenvijftigduizend mensen tekenden die petitie voor statiegeld op kleine flesjes. Deze petitie werd in februari 2017 aangeboden in de Tweede Kamer.
Tinga: “Het was Valentijnsdag. Dus in plaats van vijfenvijftigduizend handtekeningen nam ik een bult van vijfenvijftigduizend snoephartjes mee naar de Tweede Kamer. Én een zelfgeschreven motie”.
De Kamerleden werden ter plekke verrast door een zelfgeschreven motie. Alle Kamerleden ondertekenden de motie. Die motie werd twee dagen later door toenmalig staatssecretaris Dijksma zonder stemming overgenomen door het kabinet (uniek in de parlementaire geschiedenis).
Politieke doorbraak
Deze Plastic Soup Surfer Petitiemotie stelde dat er 70% reductie van zwerfflesjes moest worden gerealiseerd. Ondanks inspanningen van het bedrijfsleven bleek het gestelde doel enkel te bereiken via de invoering van statiegeld.
Staatsecretaris Stientje van Veldhoven verklaarde in het Algemeen Overleg van 15 maart 2018: “Dit dossier heeft 15 jaar op slot gezeten. De Plastic Soup Surfer was de eerste die zag dat we dit op een andere manier moesten aanpakken, op resultaat”.
Rol zwerfafvalrapers
Omdat zwerfafvalreductie percentages een belangrijke rol speelden in de voorwaarden tot invoering van statiegeld stimuleerde dit zwerfafvalrapers hun geraapte zwerfafval bij te gaan houden. De data van zwerfafvalraper Dirk Groot werd doorslaggevend gebruikt door Rijkswaterstaat om te staven dat het zwerfafval in de gegeven twee jaar niet was afgenomen.
Deze data was voldoende om – conform het beleid – statiegeld op flesjes in te voeren. Hetzelfde principe werd gebruikt voor de invoering van statiegeld op blikjes (besluit februari 2021).
Gerechtsdeurwaarders
Na het overnemen van de ‘Plastic Soup Surfer petitiemotie’ door het kabinet in 2017 stapte Tinga met behulp gerechtsdeurwaarders af op de CEOs van frisdrankmaatschappijen en supermarkten die statiegeld tegenhouden. Hieraan voorafgaand peddelde hij op een surfboard gemaakt van plastic flesjes de gehele rivier de Rijn af: van de bron naar de monding (1000km) waarbij hij plastic flesjes zocht om terug te geven aan de producenten. Deze campagne legde de tegenstelling tussen supermarkten en frisdrankmaatschappijen blootgelegd.
Tinga: “De frisdrankmaatschappijen wilden best dat statiegeld werd ingevoerd maar werden koest gehouden door de supermarkten.”
Soup Surfer nog niet uitgesurft
Komende juni/juli windsurft Tinga van Oslo naar London (2000km) op een van gerecycled materiaal gemaakte surfplank waarin ook plastic flesjes uit de Thames zitten verwerkt. In London zal hij ‘testimonials’ van de voormalig ministers die in Europa statiegeld invoerden overbrengen aan de verantwoordelijk minister in Westminster. Op die manier wil Tinga haar sterken in het ontwerpen van gedegen statiegeld wetgeving en haar opmerkzaam te maken op valkuilen bij de invoering.
Tinga: “Statiegeld wordt in de toekomst steeds belangrijker: steeds meer landen voeren statiegeld in. Bijvoorbeeld Turkije en het Verenigd Koninkrijk zijn momenteel bezig met de invoering. In Nederland heb ik gezien welke fouten zijn gemaakt. Dat wil ik overbrengen.”
In de Plastic Soup Surfer podcast (21min) blikken Tinga en co-host Richard den Haring terug op de periode sinds het kabinet begin 2021 aankondigde dat er statiegeld op blikjes zou komen. Te horen is hoe supermarkten eerst anderhalf jaar verspilden aan een plan om blikjes búiten hun winkels, op straat, in te zamelen. Dat trokken ze uiteindelijk in nadat gemeenten protesteerden. De Raad van State zou uiteindelijk de supermarkten drie maanden uitstel gunnen waardoor tot 1 april het niet innemen van blik werd gedoogd.
