Boeken – de standaardwaarde van de mens

Tegenwoordig leven we in supergeconcentreerde omgevingen, bewegen we ons met een onvoorstelbare snelheid over de wereld, bestrijden we pijn met een pilletje en schieten we raketten af die honderden kilometers verder volledige steden kunnen platleggen. Kortom, ons leven is in niets vergelijkbaar met dat van onze verre voorouders, de jager-verzamelaars. Alleen… we delen wel nog altijd dezelfde genen. Daarom vertonen we soms gedrag dat onaangepast lijkt te zijn aan onze moderne tijd.

In zijn nieuwe boek De standaardwaarde van de mens gaat gedragsbioloog Mark Nelissen op zoek naar de ware aard van de mens. Hij keert hiervoor terug naar onze oorsprong en bekijkt hoe onze fabrieksinstellingen ons vandaag nog altijd deels sturen, en hoe het samenspel tussen aangeboren en culturele krachten (nature/nurture) in ons gedrag ons vormt tot de complexe mens die we vandaag zijn. Hij gaat daarbij actuele en gevoelige thema’s als (seksueel) geweld tegen vrouwen, euthanasie en coronamoeheid niet uit de weg.

“Wij leven met een assortiment aan genen dat de laatste honderdduizend jaar weinig veranderd is. Omdat evolutie traag voortschrijdt, loopt ons erfgoed zeer sterk achter bij de verandering van onze omgeving. Anders gezegd: ons brein heeft een wereld geschapen waarin de oeroude wortels van ons gedrag hun weg niet meer vinden. Wil dat zeggen dat wij volledig gedirigeerd worden door oeroude drijfveren die vandaag geen nut meer hebben? Zijn wij niets meer dan verstandeloze robotten? Nee, uiteraard niet. Wij hebben naast deze evolutionaire sturing van de genen ook nog ons rationele verstand, en dat kunnen we samen met onze cultuur gebruiken om de invloed van onze genen waar nodig de kop in te drukken. Alleen: de mens is geen puur rationeel wezen. Veel vaker dan je op het eerste gezicht zou denken is niet je verstand maar je instinct aan het woord.

In dit boek ga ik op zoek naar de standaardwaarde voor ons gedrag. Onze fabrieksinstellingen als het ware. Hoe was ons gedrag vroeger, en hoe hebben we daar in de loop der eeuwen door middel van ratio en cultuur aanpassingen in doorgevoerd? Waar komen onze oeroude wortelen weer aan de oppervlakte? En vooral: hoe kunnen we al deze kennis gebruiken om complexe debatten rond actuele thema’s als statusangst, gendergelijkheid en onze queeste naar geluk genuanceerd te voeren?’

– Mark Nelissen

Mark Nelissen is emeritus hoogleraar in de gedrags-biologie. Met zijn standaardwerk De bril van Darwin liet hij het bredere publiek kennismaken met de evolutiebiologie en -psychologie. Van zijn boeken zijn vele tienduizenden exemplaren verkocht.