De boeddhistische blik – ruimte, het mooiste wat er is (herhaling)

Ruimte, het mooiste wat er is, is een portret over boeddhistisch leraar, Varamitra, een Haags schoffie die vindt dat het leven meer moet zijn dan huisje, boompje, beestje en als begin dertiger op zoek is gegaan naar een andere bestemming. Donderdagmorgen 7 november  heel vroeg, om 00.20 uur, wordt de documentaire door de Boeddhistische Blik op NPO2 opnieuw uitgezonden.

Joop Ha Hoek: ‘Ik heb de documentaire over het leven van Varamitra afgelopen zondag bekeken en bleef na de uitzending verbijsterd achter. Was dit nu wat maker Ulrike Helmer voor ogen had bij het maken van dit portret van een markante boeddhist? Varamitra is de man van ‘kom van dat kussen af’ – niet lullen maar poetsen. De oprichter van de boeddhistische geestelijke verzorging in de gevangenissen. De architect van de opleiding geestelijke verzorging aan de VU. Een doener. Hij zegt het boeddhisme een plek in de maatschappij te willen geven. Het boeddhistisch centrum Haaglanden (BCH), waaraan hij tot begin 2019 verbonden was, kent een mix van alle boeddhistische stromingen en filosofieën die er zijn. Varamitra past niet in een hokje. Zijn centrum ook niet. De film van Ulrike Helmer helaas wel, zij raakte het pad kwijt.

Je zou met deze achtergrond verwachten dat Varamitra te zien zou zijn in de Haagse binnenstad, waar ook zijn centrum op een steenworp afstand gevestigd is. Te midden van de mensen in de maatschappij, om wie het volgens hem gaat. Dat het contact met bezoekers van zijn centrum in beeld zou zijn gebracht, de toekomst belicht. Wat bedoelt hij met ‘kom van dat kussen af?’ Hoe ervaren anderen dat?

Helmer heeft dat niet begrepen en schoot stichtelijke beelden van Varamitra in het o zo behoudende Tibetaanse Instituut in het Belgische Huy. Met het lijkt wel georkestreerde, stereotiepe  beelden van een Varamitra in een kamer en balkon van het centrum. Hoe krijg je het verzonnen.

We zien Varamitra over een weg lopen, hij voorop, de letterlijke volgelingen in ganzenpas achter hem. De volgelingen- de nieuwe bestuurders van het BCH, komen meerdere malen in beeld als angstige, onzekere bestuurders van het centrum. Kunnen ze wel open en kritisch zijn naar elkaar toe nu hun leider hen de verantwoordelijkheid voor de toekomst van het centrum in de schoot werpt. Ze kunnen of willen  er na vijf jaar training door Varamitra geen afdoende antwoord op geven.

Op zich geeft de vraag hun gemoedstoestand weer: het zijn geen vrije mensen, die niet de ‘kom eens van het kussen af’ mentaliteit uitdragen. Ze jammeren meerdere malen op camera over hun rol als bestuurders en de toekomst van het centrum, één keer had wel genoeg geweest. Ze spreken Varamitra toe op zijn afscheidsfeestje alsof een bestuurder van een amateur voetbalclub afscheid nam. Ze willen hun leraar pleasen. Maar daar kan Helmer dan weer niets aan doen.

Helmer had zich moeten laten leiden door de ‘kom eens van dat kussen af mentaliteit bij het maken van de film. Een krachtige documentaire maken. Maar ze koos voor stichtelijkheid in Huy en lieflijke beelden van een boeddhabeeld in een vensterbank van het BCH met op de achtergrond een grachtje, waardoor  ‘Ruimte, het mooiste wat er is’ bleef steken in nauwelijks geestelijk  te volgen aan elkaar gesmede opnamen die je maar het liefst zo snel mogelijk wil vergeten. Je vraagt je af: waar gaat dit over? Jammer.’

Over Varamitra (Theo Alkemade, 1953) valt veel te zeggen. Onomstreden is hij niet. Hij heeft zijn stempel op het boeddhisme in Nederland gedrukt; zonder hem had het boeddhisme maatschappelijk wellicht nog een marginale rol gespeeld. Maar Varamitra is een boeddhistisch leidsman met een missie: ‘Kom van je kussen af’ is een van zijn gevleugelde uitspraken, ‘ga eens echt wat doen, voor de mensen in je eigen omgeving. Niet voor de mensen in Azië maar hier in Nederland. Boeddhisme is helemaal niet speciaal, het is gewoon leven in de samenleving, met elkaar en gaat per definitie over het uitreiken naar de ander.’ Het boeddhisme een factor laten zijn in onze huidige maatschappij is waar hij zich de afgelopen 20 jaar voor heeft ingezet als een pionier, radicaal en buiten de gebaande paden tredend.

Aangemoedigd door voormalig minister van Justitie Hirsch Ballin heeft Varamitra de opdracht op zich genomen de Boeddhistische Geestelijke Verzorging vorm te geven. Sindsdien is er een academische opleiding tot boeddhistisch geestelijk verzorger tot stand gekomen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en kunnen mensen in de zorg en gedetineerden een beroep doen op de eerste boeddhistische geestelijk verzorgers die Nederland nu rijk is. Binnenkort volgt ook defensie. Ook is Varamitra als initiator betrokken bij het opzetten van de vrijwilligers organisatie 1000 handen en één van de grondleggers van het Boeddhistisch Centrum Haaglanden (BCH). Een boeddhistische gemeenschap midden in het centrum van Den Haag met oog voor wat de moderne mens nodig heeft. Hij is een polderboeddhist in hart en nieren. Los van traditie streeft hij een horizontaal boeddhisme na waarin de leraar niet op een voetstuk gezet wordt.

Varamitra, wars van ego en aandacht liet voor het eerst in zijn leven een camera toe. Ruimte, het mooiste wat er is begint daar, waar Varamitra stopt met zijn taken. Regisseur Ulrike Helmer volgt hem gedurende anderhalf jaar in het proces van loslaten.