Morele voorschriften veronderstellen een vrije wil. Als we niet vrij kunnen kiezen, kunnen we ook niet verantwoordelijk worden gesteld voor onze eigen overtredingen of voor het veroordelen van die van anderen.*
*Al kunnen we er dan natuurlijk ook niet verantwoordelijk voor worden gesteld dat we onszelf of anderen er toch verantwoordelijk voor stellen.
De meeste mensen lijken een bepaalde mate van wilsvrijheid te ervaren. Toch is lang niet iedereen het erover eens dat we ons lot geheel of gedeeltelijk zelf bepalen.
Volgens materialisten wordt ons doen en laten bepaald door de stof. De geest is een bijverschijnsel van materiële processen. De keuzevrijheid die we ervaren is een illusie.
Volgens deterministen valt er niets te kiezen, omdat iedere schijnbare keuze bepaald wordt door voorafgaande oorzaken.
Volgens christenen heeft de almachtige God ons in zijn wijsheid een vrije wil gegeven zodat we naar eigen inzicht keuzes kunnen maken. Op de oordeelsdag vind de afrekening plaats en worden we afhankelijk van onze keuzes beloond met een eeuwigdurend verblijf in de hemel of gestraft met een eeuwigdurend verblijf in de hel.
Volgens non-dualisten is de persoon een illusie in het universele bewustzijn en hebben we evenveel in te brengen als een romanheld in een boek of een acteur in een film: niets.
Volgens vormboeddhisten* is het afleggen en naleven van geloften op basis van vrijwilligheid de kern van het achtvoudige pad.
Volgens leegteboeddhisten* hebben de dingen geen kern en de mensen geen ziel. Alles is leeg (sunyata), niets heeft een zelf (anatman), alles ontstaat afhankelijk van al het andere (pratitiya samutpada), vrije wil is een illusie.
* Zie Vormboeddhisme is (geen) leegteboeddhisme.
Volgens sommige neurowetenschappers zijn bewuste keuzes te voorspellen uit actiepotentialen in de hersenen, waaruit ze concluderen dat bewustzijn een functie is van het zenuwstelsel en niet omgekeerd: onze gedachten lopen achter de feiten aan.
Andere neurowetenschappers menen dat we onze onvrije keuzes op het laatste moment vrijwillig kunnen blokkeren. “Free won’t” noemen ze dat in het Engels, in het Nederlands zou je het de weerwil kunnen noemen. Waarbij de vraag zich aandient of de weerwil op zijn beurt onbewust wordt voorbereid en aangestuurd door de hersenen.
Hebben we nu een vrije wil, een vrije weerwil, beide of geen van beide, wat denk jij?
