• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Hans van Dam » Tanka, renga, haiku en senryu – vier Japanse dichtvormen

Tanka, renga, haiku en senryu – vier Japanse dichtvormen

25 december 2023 door Hans van Dam

Alsof hij alles begreep is de priester gestorven.

Het Witboek Zen bevat een heleboel haiku’s, maar wat is een haiku?

Een haiku is een telg uit de familie Tanka.

De familie Tanka

De tanka, de renga, de haiku en de senryu zijn verwante Japanse dichtvormen.

De renga is ontstaan uit de tanka.

De haiku is ontstaan uit de renga.

Een senryu is een speciaal soort haiku.

De tanka is dus de grootvader van de haiku, de renga de vader en de senryu het kind.

Ik ga ze een voor een aan je voorstellen.

Wat is een tanka?

Een tanka ( ‘kort gedicht’) is een Japanse dichtvorm met 5 regels van 5, 7, 5, 7 en 7 lettergrepen. De regels hoeven niet te rijmen en de maat is niet voorgeschreven.

Woudpioenrozen,
juist nu op het hoogtepunt
van hun volle bloei;
te mooi om af te plukken,
te mooi om niet te plukken.

(zenmonnik Ryokan)

Medelijwekkend,
de mensen die niets weten
van de verrukking
van ’t nirwana. Altijd door
treuren zij, om dood, om leven.

(zenmeester Ikkyu)

Daar ik zou denken
dat de werkelijkheid geenszins
werkelijk is,
hoe kan ik dan denken dat
dromen werkelijk dromen zijn?

(shingopriester Saigyo)

De eerste drie regels van de tanka worden de kami-no-ku genoemd en vormen de aanhef. De laatste twee regels, de shimo-no-ku, dienen ter afronding. Ku betekent hier strofe, no van, kami boven en shimo onder.

Een tanka bestaat dus uit twee strofen, de aanhef en de afronding. Gewoonlijk worden ze achter elkaar geschreven, zonder witregel ertussen.

Wat is een renga?

Een renga (samenwerkingsgedicht) is een groepsgedicht of kettinggedicht. Het wordt geschreven door twee of meer mensen. Om beurten nemen ze een ku (strofe) voor hun rekening.

Hieronder de eerste 6 schakels van Winterse bui, een zesmansgedicht van 36 strofen uit 1684:

1. Al tracht de winterbui / de maan te omwikkelen, / zij rukt zich los.

2. Hij trapt op het ijs / het bliksemt in het water.

3. Varentakken / draagt de jager met nieuwjaar / op zijn pijlkoker.

4. Hij duwt de Noordpoort open / en de lente begint.

5. Op de waaier / waar hij paardenvijgen mee veegt / een wazige bries.

6. De liefhebber van de theeceremonie / is dol op de pisbloemen langs de weg.

De kortste vorm van de renga heet de tanrenka (kort samenwerkingsgedicht). Deze bestaat uit een openingsgedicht, de hokku, gevolgd door een reactie, de waki. De hokku heeft 3 regels met 5, 7 en 5 lettergrepen, de waki 2 met 7 lettergrepen elk. Hokku en waki worden gescheiden door een witregel.

Een tanrenka is dus een renga van twee strofen geschreven door twee personen. Omgekeerd is de tanka een tanrenka zonder witregel geschreven door één persoon. De hokku van de renga correspondeert met de kami-no-ku van de tanka, de waki van de renga correspondeert met de shimo-no-ku van de tanka; andere namen voor dezelfde dichtregels.

Een renga is op te vatten als een reeks tanrenka’s.

Uit de renga ontwikkelde zich een vrijere variant, de haikai no renga, ook wel de humoristische renga of de volksrenga genoemd. De haikai no renga neemt de rengaregels niet al te serieus.

Wat is een haiku?

Het openingsgedicht van de renga, de hokku, ging na verloop van tijd een eigen leven leiden.

In het begin werd de verzelfstandigde hokku een haikai no hokku genoemd. Dat betekent populair versje of humoristische strofe, al waren de gedichtjes even vaak melancholiek als grappig. De korte naam werd hokku.

Later ontstond door samentrekking van haikai no hokku de naam waaronder we deze dichtvorm nu kennen: haiku.

Bloesems van de avond,
als je ze nog eens wil zien
zijn ’t alweer vruchten.

(Buson)

Dagen vol vrede,
de rusteloze jaren
alweer vergeten.

(Taigi)

Zonder jou erbij
waren ze te diep, te groot,
die donkere bossen.

(Issa)

Een haiku is een gedichtje van 3 regels met 5, 7 en 5 of 3, 5 en 3 lettergrepen. Ook andere aantallen lettergrepen komen voor. Sommige dichters zijn daar strenger in dan andere. Sommige lezers ook.

Het onderwerp van de haiku staat niet vast. Haiku’s gaan over geboorte en dood, liefde en ziekte, afscheid en verlangen, eenvoud en armoede, Boeddha, dharma en wat al niet. Van oudsher zijn de natuur en de seizoenen favoriet.

Wat is een senryu?

Toen de haiku een serieuze dichtvorm werd, ontstond er voor de ironische variant een nieuwe naam: de senryu. Dat betekent waterwilg, naar de schrijversnaam, Senryu, van senryukampioen Karai Hachiemon.

Senryu’s parodiëren haiku’s of stellen de onvolkomenheden van de mens aan de kaak. Ze zijn aards, anarchistisch, anti-elitair, anti-intellectueel. Ze herinneren aan de weetnietgeest of omgekeerd, daarom vind ik ze zo leuk.

Alsof hij alles
ter wereld begreep, is de
priester gestorven.

(Kojyaku)

‘k Wou dat ze lachten
om het wonderbaarlijke
feit dat ze leven.

(Ichiro)

Menend dat mensen
altijd werkelijk mensen zijn,
maken wij ons kwaad.

(Kenkabo)

Hij is niet zo wijs,
dus leeft hij veel vrolijker,
zo’n gewone man.

(Kako)

Zo spreekt de wijze:
Hemel en aarde weten,
ik weet er niets van.

(Ittosai)

Bronnen

Alle tanka’s en haiku’s hierboven komen uit Japans gedicht, de mooiste haiku, senryu en tanka, van Tooren, 1985.

De renga Winterse bui komt uit Eeuwige Reizigers, Vos, 2008, pagina’s 564-571.

De senryu’s komen uit Senryu, De Waterwilgen, van Tooren, III, 1976.

Van Tooren is de schuilnaam van Anna Maria Mulder-Swanenburg de Veye (1900-1991); zie https://boeddhistischdagblad.nl/poezie/haikus/227106-gedachten-over-een-haiku-21-shushiki-jo/.

Index | vorige | volgende

Deze tekst maakt deel uit van het Witboek Zen. Woord: Hans van Dam. Beeld: Lucienne van Dam. Alle teksten van deze serie. Het Witboek Zen op NietWeten.nl. Alle publicaties van Hans van Dam in het Boeddhistisch Dagblad.

Categorie: Hans van Dam, Pakhuis van Verlangen Tags: haiku, Haiku op haiku, niet-weten, Witboek Zen, zen

Lees ook:

  1. Haiku’s als spiegel van de ziel
  2. Haiku op haiku: tussen vogelsporen en denksporen
  3. Haiku op haiku: tussen pijnboom en boeddha
  4. Haiku op haiku: tussen buigen en barsten

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Hans van Dam

Hans van Dam is de auteur van de Agnosereeks: 13 boeken over niet-weten, verluchtigd door Lucienne van Dam. Lees ze gratis op NietWeten.nl of in het BD, of als paperbacks tegen kostprijs. Disclaimer. Contact. Winkel. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het pad uit het woord
    • Het jaar 2025 – dag 128 – eigen vrijheid eerst
    • Boeken – De Vallei van Troost
    • ‘Gebruik de rechter niet als zondebok voor falend beleid’
    • Boeddha’s pleegmoeder is een voorbeeld voor boeddhisten op Moederdag

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.