Hoe je tot niet-weten komt.
Gene zijde kent geen zijden
Je hebt denkers, doordenkers en dooddenkers.
Wat denken is hoef ik je niet uit te leggen, anders kon je dit niet lezen.
Doordenken is verder denken dan anders, waardoor je nieuwe horizonten ontsluit; hoger denken dan anders, waardoor je meer overzicht krijgt; dieper denken dan anders, waardoor je nieuwe lagen blootlegt, nieuwe onderscheidingen ontdekt, nieuwe verbanden legt, nieuwe inzichten opdoet.
Dooddenken is doordenken waar de doordenker ophoudt. Ieder antwoord bevragen. En nog eens. En weer. Dieper en dieper gaan tot je eindelijk weer opduikt. Blijk je je weg terug naar de oppervlakte te hebben gedacht. Terug naar de bodemloze oppervlakkigheid.
Is er dan geen enkel verschil met vroeger? Toch wel. Er is minder verschil dan vroeger. De verschillen zijn oppervlakkiger. Je ziet in dat ze bij nader inzien geen stand houden.
Om een of andere reden, of juist door het ontbreken daarvan, kent deze zijde geen gene zijde meer, gene zijde geen zijden. Je denken is onzijdig geworden. Alzijdig, als je dat beter vindt klinken. Richtingloos. Het gaat alle kanten op maar nergens heen, niet echt.
Klaar ben je ermee.
Even overdrijven
Dooddenken ontsluit geen nieuwe fundamenten of horizonten en levert geen nieuwe onderscheidingen, verbanden, inzichten op, zoals doordenken. Integendeel, je raakt er steeds meer kwijt.
Aan het eind van de rit is je gedachtegoedje in rook opgegaan, de rook verwaaid, de wind gaan liggen en jij erbij, zij aan zij, verdrietig blij. Nu heeft God je ziel, zou ik zeggen als ik in God en in zielen geloofde, en anders zou ik zwijgen – beter onthou ik me van beide.
Mocht je denken dat het doordenken dat dooddenken bleek te zijn me toch wel iets opgeleverd zal hebben, dan moet je nog even door denken. Niets is ervoor in de plaats gekomen. Alleen zit ik niet langer de hele dag tegen mijn eigen mentale muurtjes aan te kijken.
Even overdrijven: ik heb nu Groot Uitzicht. Grote Onzin natuurlijk, helemaal met die hoofdletters, maar een leuk tegenwicht voor het hardnekkige idee dat niet-weten zicht geeft op de Onbemiddelde Werkelijkheid. Die heb ik zelf tenminste nooit gezien.
Misschien weet ik nog teveel zonder het te weten, misschien ben ik nog te bemiddeld, of misschien ben ik al te onbemiddeld, armzalig zijn de armen van geest. Maar ik vrees dat de Onbemiddelde Werkelijkheid de volgende fuik is, het zoveelste DenkBeeld – een nieuw etiket voor je oude onwetendheid.
Gebakken licht
Alles kan doodgedacht worden. Woorden, spreuken, filosofieën, religies, tradities. Thema’s zoals liefde, zingeving, waarheid, wijsheid, ethiek, metafysica, waarneming, God, het zelf, de vrije wil, het geloof, de weg, meditatie, verlichting en natuurlijk het denken zelf. Deze onderwerpen, en een heleboel andere, worden doodgedacht in de Agnosereeks.
Wie een bepaald thema heeft doodgedacht is op dat terrein tot niet-weten gekomen. Op andere terreinen misschien niet; in dat geval is er sprake van een lokaal niet-weten.
Wie alles heeft doodgedacht, ook het onderscheid tussen denken, doordenken en dooddenken, ook het idee dat hij alles heeft doodgedacht en niets meer weet, ook het idee van niet-weten, die verblijft in niet-weten.
Dat zou je een radicaal niet-weten, een radicaal agnosticisme of kortweg agnose kunnen noemen. Termen die mij persoonlijk niets zeggen, hoe vaak ik ze ook zeg, terwijl ik ze nota bene zelf verzonnen heb. Sommigen lezers voelen zich erdoor aangesproken, daar ben ik blij mee, maar ik hoop dat het tijdelijk is.
Want hoe je het ook noemt, welk pad je ook gegaan zegt te zijn, hoe geïnspireerd je nabeschouwingen ook mogen klinken, hoeveel lezers, klanten, volgelingen, exegeten, apologeten, na-apers, opvolgers, groupies en sponsors je ook hebt – uiteindelijk is het allemaal gebakken licht. Zonnebril op: welkom aan de oppervlakte.
