Dansen in het duister

De derwisj en de dwaas, heeft als ondertitel ‘Dansen in het duister’.

‘Dansen in het duister’ is een metafoor voor niet-weten.

Dansen in het duister is ook de titel van een boek van Nico Tydeman over niet-weten bij Emmanuel Levinas, bij Jan van het Kruis en in zen.

Dansen in het duister is ook de titel van een lied van Huub van der Lubbe over lijden.

Een andere metafoor voor niet-weten is ‘de dans ontspringen’.

Daarom vond ik het passend om dit boek te beëindigen met de litanie De dans ontsprongen en haar kindje, De dans ontspringen – Nu!

Het tetralemma

De strofen van De dans ontsprongen danken hun vorm aan het Indiase tetralemma, dat met betrekking tot een gegeven dualisme, laten we zeggen, stof versus geest, vier leerstellingen opsomt die elkaar wederzijds uitsluiten:

1. Alles is louter stof

2. Alles is louter geest

3. Alles is zowel stof als geest

4. Niets is stof of geest

In het algemeen:

1. A en niet-B

2. niet-A en B

3. A en B

4. niet-A en niet-B

De systematische ontkenning van de vier leden van het tetralemma is karakteristiek voor de Indiase logica en voor de Indiase versie van de via negativa.

Onder de via negativa of negatieve weg verstaan mystici een benadering van het onzegbare door middel van een reeks ontkenningen.

Zoals blijkt uit de litanie De dans ontsprongen is het procedé van de viervoudige ontkenning* ook geschikt om een radicaal niet-weten mee uit te drukken en op die manier een idee te geven, hoe gestileerd ook, van het dwijze denken.

* Voor deze gelegenheid uitgebreid tot een achtvoudige ontkenning, een octalemma.

De tjatjatja

Volgens Prediker is er een tijd om te spreken en een tijd om te zwijgen, zagen we in dialoog 22.

Prediker heeft er duizenden jaren geleden het zwijgen toe gedaan, al wordt hij nog dikwijls nagebauwd, nu weer door mij.

Ikzelf moet mijn woordenstroom bezweren door te recapituleren.

Wat is soefisme voor mij?

Mystiek.

Wat is mystiek voor mij?

Niet-weten.

Wat is niet-weten voor mij?

Dansen in het duister.

Welke dans wordt daar gedanst?

De dans die elke dans ontspringt.

Hoe heet die dans?

De tjatjatja.

Vaar wel

Dank voor je aandacht.

Ik zeg: Tot ziens!

Ayah zegt: Vaar wel!

Ga met God noch zonder.