• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boekbespreking » Het westerse boeddhisme van Erik Hoogcarspel

Het westerse boeddhisme van Erik Hoogcarspel

24 december 2016 door gastauteur

Victor van Bijlert

Het boeddhisme is duizenden jaren oud. Je zou denken dat gedegen kennis ervan nu wel over de hele wereld verspreid is. Veel gebieden en landen in Zuidoost- en Oost-Azië hebben al eeuwen lang ervaring met het boeddhisme, dat ze oorspronkelijk overgenomen hadden uit India en deels Sri Lanka. Het feit dat boeddhisme in allerlei vormen en varianten zich over het enorme Aziatische gebied heeft kunnen verspreiden en handhaven, geeft aan dat de boodschap van universele waarde bleek en zich kon aanpassen aan lokale culturele en religieuze omstandigheden. Met andere woorden, het boeddhisme heeft historisch gezien alle kenmerken van een grote wereldreligie zoals het christendom, de islam en het hindoeïsme.

Victor van Bijlert

Ondanks dit alles lijkt het boeddhisme in West-Europa een laatkomer en slecht begrepen. En indien wel goed begrepen, dan is het toch een vreemde eend in de westerse bijt. Het boeddhisme is eigenlijk te oosters en daarom voor het westen misschien ongeschikt, tenzij je een westers boeddhisme kunt construeren.

Dit is de gedachtegang en de vraag achter het zeer opmerkelijke en lezenswaardige boek van Erik Hoogcarspel. Dat Hoogcarspel streeft naar een westers boeddhisme, blijkt al uit de titel. Hij probeert tot een begrip te komen van wie en wat de Boeddha in werkelijkheid was, en poogt te verduidelijken wat de originele leer van de Boeddha behelsde. Om zijn lezers meer ontvankelijk te maken voor de leer en de persoon van de Boeddha legt de auteur ook verbanden met de westerse filosofie, van de oude Griekse tot en met de fenomenologie van Husserl en diens leerlingen en navolgers waaronder Heidegger, Patočka en Richir.

Wat Hoogcarspel beoogt is ‘een poging te doen tot een consistente interpretatie te komen van de kern van de boeddhistische leer’. Deze kern bevat volgens hem geen ‘religieuze elementen, maar … psychologie en filosofie’. In het verdere verloop van zijn betoog houdt hij vast aan deze uitgangspunten. Dit leidt bijvoorbeeld tot een bijna hilarische behandeling van het begrip karma, wat volgens de gangbare klassieke leer de drijvende kracht moet zijn achter de vele wedergeboorten. Volgens Hoogcarspel is de wedergeboorte-leer echter niet van Boeddha zelf. Het begrip karma zou de Boeddha anders hebben opgevat dan de brahmaanse tradities waartegen hij zich afzette. Door het hele boek heen behandelt de auteur leerstukken die tot de boeddhistische scholastiek en dogmatiek horen, en door scherpe analyse laat hij zien hoezeer die leerstukken een brahmaanse achtergrond hebben. Hoogcarspel moet ook niet veel van de religieuze decorstukken zoals rituelen, mythologie en het reciteren van mantra’s hebben. Ze horen niet tot de oude kern van het boeddhisme.

De aanpak van Hoogcarspel is verfrissend. Zeker wanneer hij bekende heilige huisjes omverblaast. Een pleidooi voor nuchtere analyse van de geschiedenis en de doctrines van het boeddhisme, lijkt geen overbodige luxe. In de christelijke theologie en de religiewetenschap is iets vergelijkbaars al jaren gemeengoed.

Toch blijven er twijfels over zijn stellingnames. Men kan het eens zijn met bepaalde leerstellingen uit het boeddhisme of niet. Dit is een kwestie van persoonlijk inzicht en persoonlijke smaak wellicht. Methodologisch blijft er een bezwaar waar minder makkelijk de ogen voor gesloten kunnen worden: namelijk hoe bepaalt men wat de kern van het boeddhisme is. Hoogcarspel noemt in het begin van zijn boek al het principe van consistentie waarmee hij oorspronkelijke leringen van latere metafysische toevoegingen probeert te onderscheiden. Hij gaat er dus van uit dat alles wat in het boeddhisme op metafysica lijkt, van latere oorsprong is en weer binnengehaald is vanuit de brahmaanse tradities, waaronder de teksten van de Upanishads. Voor hem is boeddhisme een filosofie, geen religie. Wat Hoogcarspel opvoert als de kern van de oude leer, blijkt inhoudelijk niet veel te verschillen van wat de standaard boeddhistische, vooral theravada catechisatie ook al leert: vier edele waarheden, achtvoudige weg, vier, later negen trappen van verzonkenheid, de twaalfschakelige keten; zie hoofdstuk drie en vier. Met andere woorden, de gebruikelijke scholastische rijtjes. De schrijver baseert zich voor wat volgens hem de bronteksten van het originele boeddhisme moeten zijn, uitsluitend op de Pali-Canon. Dit kan terecht zijn, maar het blijft een gok. Boeddha sprak waarschijnlijk geen Pali en de Pali-Canon zelf is ergens in de eerste eeuw voor Christus in Sri Lanka pas op schrift gesteld.

Hoogcarspel’s stellige overtuiging dat de Boeddha niets ophad met metafysica en al helemaal niet met de leringen van de brahmaanse Upanishads, beneemt het zicht op andere mogelijkheden en andere interpretaties van het vroegste boeddhisme en van de mogelijke intenties van de Boeddha zelf. Bijvoorbeeld de vraag: is het boeddhisme in oorsprong wel filosofie? Maar misschien was het boeddhisme in zijn eerste aanvang al een diep religieus en metafysisch systeem. Misschien was de oorspronkelijke Boeddha een uiterst charismatische leraar in de trant van de Upanishads, alleen universeler en mensvriendelijker. Misschien was Boeddha een religiestichter die te vergelijken is met Jezus. Misschien was hij wel een soort zenleraar en hebben latere generaties monniken hem allerlei leerstelligheden en wijsneuzigheden in de mond gelegd. Zulke alternatieven voor Boeddha als een leraar filosofie en psychologie stelt Hoogcarspel niet aan de orde. Een beetje onvriendelijk gesteld zou men kunnen zeggen dat de schrijver voor het boeddhisme doet wat negentiende-eeuwse Duitse bijbelgeleerden voor de analyse van het Nieuwe Testament deden. Soms met opmerkelijke nieuwe inzichten maar ook met reducties die we tegenwoordig niet altijd meer onderschrijven.

De verbanden die Hoogcarspel ziet tussen Boeddha en de westerse fenomenologie, vallen buiten de competentie van deze recensent. Ze lijken zeer interessant, maar ook hiervoor geldt: wat weten we met zekerheid over de originele leer en de intenties van de Boeddha om deze verbanden te kunnen leggen?

Het boek heeft een uitgebreide inhoudsopgave, een lijst van geciteerde literatuur, een personenregister en een zaakregister. Dit maakt het boek extra aantrekkelijk voor de belangstellende lezer.

Bron: Hoogcarspel, E. Het Boeddha-fenomeen. Naar een westers boeddhisme. Leusden: ISVW Uitgevers, 2016. (paperback, 224 blz.) . Dit artikel verscheen eerder in het winternummer van het magazine van Vrienden van het Boeddhisme

 

Categorie: Boekbespreking Tags: boeddhistische leer, Erik Hoogcarspel, Pali, Victor van Bijlert, vreemde eend, westers boeddhisme

Lees ook:

  1. Een kwestie van bewust zijn
  2. Hoop | Naar een westers boeddhisme?
  3. Dhamma. Overdenkingen bij een ultieme werkelijkheid – inzicht en zelfrealisatie
  4. Middenmatigheid, cultivering van emoties in Chinese filosofie en kunst

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2025 – dag 129 – vrede en alle goeds
    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.