Op mijn homepage staat de stelling “Opmerkelijk hoe weinig aandacht we geven aan het bewust trainen van onze geest, en hoeveel we worstelen met de gevolgen daarvan.” Deze observatie bevat drie essentiële punten die van belang zijn om ons te bevrijden van contraproductieve gewoonten van denken en doen.
1. Onze geest heeft aandacht nodig
Het is nodig om regelmatig aandacht te geven aan je geest. Dit lijkt evident, maar ervaring leert dat maar weinig mensen dat ook doen. We leren het niet als kind, noch als volwassene. Soms komen we in aanraking met het bewust werken met onze geest als we een crisis meemaken (zoals overlijden, scheiding, ontslag, burn-out of depressie) en hulp gaan zoeken hoe daar mee om te gaan. Structurele training betekent echter dat je traint als voorbereiding voor die momenten dat je stabiliteit en flexibiliteit van geest nodig hebt. We weten dat deze ervaringen onvermijdelijk zijn want we hebben er allemaal al diverse meegemaakt. Als je niet regelmatig traint dan zul je slecht voorbereid zijn. Denk aan de overeenkomst met het trainen van je lichaam voor sportprestaties of conditie voor gezondheid, ook die zijn vooraf effectiever dan achteraf.
2. Het trainen van je geest
De hoogste training is het leren herkennen van de natuur van onze geest. In het spiritueel onderricht vertrekt men van de notie dat puur gewaar zijn (dus niet gewaarzijn van iets, maar gewaar zijn sec) de natuur, of essentie van onze geest is. Deze oorspronkelijke natuur wordt vaak beschreven als volledig open ruimte, zonder begin en zonder einde, stralend en helder. Shabkar (1781-1851) een Tibetaanse yogi, beschreef het in zijn beroemdste Dzogchen (1) tekst ‘De Vlucht van de Garoeda (2) zo:
Dit onmiddelijke gewaarzijn (rigpa)
stralend en zonder enige substantie
is het allerhoogste inzicht.
Deze allesdoordringende vrijheid van referentiepunt en denkbeelden
is de allerhoogste meditatie.
Dit ongedwongen verblijven, vrij van overwegingen en gehechtheden,
is de allerhoogste activiteit.
Dit oorspronkelijk en spontaan aanwezig-zijn
dat niet gezocht hoeft te worden,
is de allerhoogste verworvenheid.
Dit hoogste onderricht doelt op onmiddellijke realisatie van deze essentie van onze geest. Deze is altijd al aanwezig en behoeft slechts herkend te worden. Meditatie en Mindfulness zijn bijvoorbeeld technieken die ons helpen en trainen in het herkennen en stabiliseren hiervan. Dit is in essentie de training van onze geest, het leren herkennen van onze eigen natuur.
3. De gevolgen van het niet herkennen
Het niet herkennen van de natuur van onze geest betekent dat we geïdentificeerd blijven met onze ervaringen, gedachten, gevoelens en emoties. Deze identificatie kent twee elementen: gehechtheid en afkeer. Gehechtheid is onze neiging om prettige ervaringen (ook gedachten) te willen laten voortduren, en afkeer onze neiging om onprettige ervaringen zo snel mogelijk te willen laten ophouden. Een hele menselijke neiging, maar wel een contraproductieve, want het is vechten tegen de bierkaai. Het maakt dat we diep van binnen vaak ontevreden zijn, want we willen dat het anders is dan het is. Het herkennen van de natuur van onze geest is de rust en ruimte waarmee we deze beperkende identificatie overstijgen en onszelf verlossen van gehechtheid en afkeer. De herkenning brengt bevrijding van deze oude gewoonten van denken en doen.
Experiment
Als je merkt dat je ergens ontevreden over bent (ja, mag ook met jezelf :-), kijk dan eens hoe dat direct of indirect veroorzaakt wordt door enige vorm van gehechtheid (aan ervaring, (zelf)beeld, situatie, object of bezigheid) of afkeer(van ervaring, (zelf)beeld, situatie, object of bezigheid). Neem dan een moment voor een korte meditatie en richt je op het herkennen van de natuurlijk aanwezige rust en ruimte van je geest.
Dit doorbreekt onmiddelijk de contraproductieve reactie van gehechtheid of afkeer in dat moment. Na regelmatige training van je geest zal deze ‘zelfbevrijding’ steeds vaker spontaan optreden. Traditioneel is regelmatige meditatiebeoefening het begin van de training.
Noten
1) Dozgchen (tib.) komt van ‘Dzogpa’ ‘Chenpo’ en wordt tegenwoordig vertaald als Volmaakte Volmaaktheid (voorheen ‘Grote Perfectie’), en is het hoogste spirituele onderricht in de Nyingma school van het Tibetaans-Boeddhisme
2) De Vlucht van de Garoeda – Het lied van Ultieme Bevrijding. Inleiding en vertaling Robert Hartzema, Uitgeverij Karnak ISBN 97890 6350098 6
Kijk voor meer blogs en presentaties op MindConsult Voor langere artikelen, en vertalingen van ondermeer Tibetaans-Boeddhistische Dzogchen teksten kijk op ISSUU
