Taigu – Wortels in wanhoop

God dood, het gouden kalf alom aanbeden, oorlog aan de grenzen, en eigen volk eerst. Waar haalt ‘onze cultuur’, die van de blanke homo sapiens, in vredesnaam haar morele superioriteitsgevoel vandaan?

Je zou bijkans vergeten dat alle religie, de boeddhistische incluis, wortels heeft in wanhoop. En dat alle religies altijd om relevantie hebben gestreden en uit eigen naam hebben gemoord en andere grotere en kleinere ellende aangericht.

Demografisch en economisch raakt de blanke homo sapiens zijn eeuwenlange overwicht in de wereld kwijt. De democratische waarden waarvoor een eeuw lang, met vallen en opstaan, is gewerkt, zijn door de anderen in de wereld op hun manier overgenomen en het blanke is al veel langer in alle soorten kleuren wedergeboren, en vice versa. Instituties kraken in hun voegen, wanhoop over verandering is tastbaar, en nieuwe cults schieten als paddestoelen uit de grond. In zulke wanhoop krijgen oude religieuze voorstellingen als een vluchtheuvel opnieuw vat op de menselijke verbeelding. Niets nieuws onder de zon.

De natiestaat, dat monument van de vroegmoderne geschiedenis, is als Hotel California: je kunt wel proberen uit te checken, maar verlaten kun je het niet. Vormen lijken in de tijd verankerd, maar worden van binnen uit omgewoeld. Alweer niets nieuws onder de zon.

De blanke homo sapiens ontwaakt als in een nachtmerrie in een diverse, multiculturele wereld en weet zich geen raad. Wanhoop doet hem grijpen naar begripskaders die, God dood of niet, gevoed worden door religieuze grondteksten, ontworpen in een lang verleden tijd, mede om een idee van vastigheid te scheppen.

Iedere religieuze voorstelling is precies dat: een voorstelling van mensen die zoeken naar een kompas om te laveren door de ruige omstandigheden van het leven. Jezus de zoon van God? Het beruchte ‘filioque’ is lang na dato van de in zijn historiciteit onkenbare Joshua erbij gemoffeld in het westelijke Latijnse credo en geloofsteksten zijn dienovereenkomstig aangepast aan de christelijke triniteit.

Wie de boeddhistische geschiedenis kent, kan weten dat, mutatis mutandis, redacties door concilies en reconstructies van verloren gegane teksten ook hierin hebben plaatsgevonden, in alle vertakkingen. Dé grote boeddhistische scheidslijn loopt tussen hen die de ‘Verhevene’ buiten zichzelf projecteren en degenen die boeddha in zichzelf proberen te laten groeien.

Evenals Jezus, of Socrates, ligt Boeddha bedolven onder een hoeveelheid teksten die toegang tot de ‘oorspronkelijke’ zonder subjectieve selectie volstrekt onmogelijk maken. Alsof levende verbeelding niet veel krachtiger is dan ahistorische objectiviteit. Ook iedere boeddhistische voorstelling is precies dat: een voorstelling van mensen die een weg van hoop plaveien uit wanhoop over het leven.

De uitdaging is altijd geweest en zal altijd zijn om verbinding te vinden door zich nieuwsgierig en welwillend te verdiepen in elkaar, door het vreemde binnen te halen en het eigene te vervreemden. Niet iedereen zal daarin kunnen of willen meegaan, dus leiderschap is vereist van hen die in hun wanhoop niet zien, maar toch durven te geloven, en zich weten te verliezen, terwijl zij in de ander worden wedergeboren.

Humaniteit, de humaniteit van Hisamatsu’s ware mens, een humaniteit die wortelt in wanhoop over de incongruentie van de in alles altijd doorschijnende, oorspronkelijke chaos en de gestileerde kosmische resonantie van de Tao, is onze uitdaging en opdracht. Harmonie met de natuurlijke habitat van de mensheid is een verleidelijke romantische sirenezang, maar de incongruentie definieert de condition humaine meer dan de kosmische resonantie, die op wereldschaal een utopie zal blijven zolang niet iedere mens, tot de laatste ziel, zijn transcendentie in bevrijding heeft gevonden. Wij verkijken ons misschien ook op deze kosmische resonantie, waarin je met evenveel recht een legitimering door een bepaalde school van een sociaal wenselijke wereldorde zou kunnen zien.