• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Boeddhisme en emoties

Boeddhisme en emoties

26 februari 2024 door gastauteur

Vanuit het boeddhisme is er een duidelijk verschil tussen emoties en gevoelens. Emoties zijn altijd verkrampingen van het ik, dat heftig reageert op wat er gebeurt. Meestal gaat dat onbewust en zijn het manieren waarop het ego zichzelf beschermt en uithaalt naar buiten toe, ego-moties. Gevoelens zijn bevrijdend en ruimte scheppend. Die verkrampen niet. Die doen het tegenovergestelde. Gevoelens zoals liefde en vreugde scheppen ruimte en maken alles meer open. Woede is meestal een verkramping, begeerte ook, die zetten de zaak vast. Die zetten jou vast, zetten de ander vast, zetten de omstandigheden vast. Vanuit de mandala worden emoties gezien als krachten die ons klemzetten of, beter gezegd, waarmee we onszelf klemzetten.

Tekst Robert Hartzema

Want is essentie zijn emoties een vorm van inzicht. en begint elke emotie met iets dat je heel scherp ziet, met een heldere kwaliteit van waarnemen, van helder gewaarzijn. Maar omdat je die helderheid niet kunt laten zijn zoals zij is, of omdat je haar niet herkent als helderheid, verkrampt zij tot een emotionele reactie.

Bijvoorbeeld: iemand doet iets wat niet klopt of zegt iets wat niet waar is, en er is een flits waarin je dat heel helder ziet. Meestal precies op het moment dát het gebeurt, misschien zelfs vóórdat het echt gebeurt. Dat primaire gevoel is altijd uiterst scherp en helder. Je ziet wat de ander doet en je ziet het echt vlijmscherp. Maar er is iets waardoor je het niet wilt zien. Je wilt het niet zien omdat het te helder is, te scherp, te ontluisterend. Je kunt de meedogenloze scherpte van dat moment van helder gewaarzijn niet aan. Dus je wacht. Je ontkent eigenlijk de helderheid van het gewaarzijn, en vervolgens doet of zegt de ander weer iets, en dan ben je al te laat of te veel van je stuk gebracht om nog direct en puur te kunnen reageren. En dan is het al geschiedenis. En dan word je kwaad.

De kracht van emoties (chinees-boeddhistische tanka)

In wezen word je kwaad op jezelf omdat je het inzicht en je eigen reactie hebt laten lopen. Je hebt geen gebruik gemaakt van het heldere gewaarzijn dat zich presenteerde. Je hebt dat laten schieten. En je bent nu te laat om direct te reageren, en ergens weet je dat je te laat bent.

Dus er ontstaat woede. Maar meestal kom je dan ook niet met de woede naar buiten,  en als die directe woede niet tot expressie komt maar even blijft sudderen, dan krijgt zij de kans allerlei laatjes uit het pakhuisbewustzijn open te rukken en haalt er van alles bij. Of je durft er helemaal niet meer mee te komen, je slikt het in en dan zet het zich vast. De energie van de boosheid is niet zomaar weg, zij blijft als energie doorsmeulen en komt er ergens uit: als gemeenheid, onderuithalen, afsluiten, blokkeren, bevriezen, depressief worden, of wat dan ook. Naar dezelfde persoon of naar een andere persoon, dat maakt op een gegeven moment ook niet meer uit. Je moet de energie van je woede gewoon kwijt, en als dat niet lukt bij de persoon waar zij eigenlijk bij ontstaan is, dan pak je iemand anders in de rij. Je hond, je vrouw, je kinderen, je ondergeschikte, en dan probeer je daar je boosheid kwijt te raken.

Maar in de tussentijd heb je al zoveel laatjes van het pakhuis opengetrokken: de woede naar je vader, je moeder, je baas, en de woede van vorige week of van zes jaar geleden, of het woede-laatje van je vorige partner. En als die emotie er dan eindelijk uitkomt, is alles zo verwarrend dat de ander echt geen flauw idee heeft waar het in godsnaam allemaal over gaat. Hij of zij kan daar dan helemaal niet meer adequaat op reageren, en schiet in precies hetzelfde en opent een eigen laatje van zijn of haar pakhuisbewustzijn. In die eerste flits ziet de ander dat misschien wel gebeuren, maar hij of zijn maakt ook geen gebruik van die helderheid, en doet precies hetzelfde en laat de helderheid schieten, enzovoort. Op die manier wordt het een enorme chaos. Er zit een hardnekkig patroon in alles wat we doen, waardoor dát wat in oorsprong volmaakt helder is, een gigantische chaos wordt.

Emoties als energie

Vanuit het mandala inzicht ga je onderzoeken wat er precies gebeurt. Hoe gebeurt het dat helder gewaarzijn een emotie wordt? En als gewaarzijn emotie kan worden, kun je dan ook weer terug naar gewaarzijn, zodat het weer helder wordt? De bevrijding is precies dáár, op het scherpst van de snede, waar het van ultieme helderheid, ultieme ingewikkeldheid wordt. Precies op die scheidslijn. Dan kun je scherp gaan zien waarom je nou precies boos wordt, en als je dit doorziet, kun je de ladingen die er niets mee te maken hebben, eraf kappen. Alle zaken die uit je eigen pakhuisbewustzijn omhoog komen, bijvoorbeeld.

Vervolgens kun je kijken of dit het juiste moment is om je boosheid te uiten. Het kan zijn dat dit geen zinvol moment is, omdat de ander het nu toch niet kan laten binnenkomen, of omdat er onvoldoende tijd is om het werkelijk uit te diepen. Je wordt bijvoorbeeld terecht woedend op iets wat gebeurt, maar je moet nu naar je werk, of je kinderen moeten naar school, of wat dan ook.

Als het niet het juiste moment is, dan bewaar je het als een pakketje woede, om het op een geschikt moment te uiten. Je uit je boosheid dan bewust op een later tijdstip. En ook als je je woede naar buiten brengt, vraag je wel aan de ander of het klopt wat je ervaart, en of de ander dat werkelijk zo doet en zo bedoelt, want je kunt iets ook helemaal verkeerd horen of inschatten. En je vraagt wat zijn of haar innerlijke emoties en reacties waren. Zo kan in een relatie maximale helderheid ontstaan, en ontdek je ook al je eigen onderliggende patronen.

Sommige persoonlijke gevoeligheden blijven echter altijd aanwezig. Als je vaak onterecht in de steek bent gelaten, zeker op jonge leeftijd, dan ligt er een bepaalde verlatingsangst. Je kunt die naar de ander uitspreken, en hem of haar vragen daar een beetje rekening mee te houden. Tegelijkertijd geldt: als het voor jezelf duidelijker wordt dat je reacties te maken hebben met oude situaties en angsten, dan worden ze ook transparanter. Het kan je dan nog steeds wel raken, maar je maakt er geen nieuw verhaal van, geen nieuw drama. Zo zie je dat de vajrayana heel anders omgaat met emoties dan de hinayana en de mahayana.

In de hinayana zijn emoties bijzonder verdacht. Begeerte is helemaal uit den boze, want dat is de oorzaak van al het kwaad. Begeerte, en de gedachten en handelingen die voortkomen uit begeerte, moet je allemaal zien te temmen. Je moet de begeerte temmen, je gedachten onderdrukken en het handelen structureren, dan komt het wel in orde. Je kijkt naar je tenen of je schoenen, en negeer de rest.

De mahayana probeert de positieve gevoelens zoals liefde en mededogen sterker te maken. En als je je vervolgens uitsluitend richt op de bevrijding van de ander, krijg je geen tijd om het ego op te bouwen en neer te zetten. Want het grootste probleem is ego. Als je alle positieve gevoelens maar de hele tijd blijft versterken, dan krijgen de negatieve emoties niet zoveel kracht.

Beide kloppen binnen hun context, maar de vajrayana zegt: je kunt mooi lullen maar die emoties gaan wel ondergronds, want de energie blijft doorgaan. Bovendien heb je geen zin om altijd naar je schoenen te kijken. En door louter positieve gevoelens kun je jezelf ook aardig ongrijpbaar maken. Emoties zijn gewoon emoties. Woede is woede. Begeerte is begeerte. Trots is trots. Jaloersheid is jaloersheid. Angst is angst. Dat is zoals het is. Dat is deel van de natuurlijke chaos, innerlijk en uiterlijk. Begin nou eerst maar eens om ze te ervaren terwijl ze opkomen, en waar te nemen hoe je ermee omgaat. De vajrayana ziet emoties niet zozeer als de schuld of de oorzaak van het lijden, maar meer als materiaal om mee te werken, als voedsel voor het gewaarzijn. En ze stelt steeds de vraag: wat kan er op dit moment vrijer en helderder worden?

Emoties worden gezien als potentie. De vajrayana ziet de emoties als een bepaalde kwaliteit van energie die op zich een enorme potentie heeft. Omdat ze ziet dat emoties in wezen gewaarzijn zijn, en alleen omdat je ze vastgrijpt of bevriest worden het emotionele reacties waar je in vastdraait. Er is niks mis met emotionele reacties, maar je komt er wel vaak helemaal in klem te zitten, juist omdat je ze niet de ruimte geeft, maar onderdrukt of niet uit. Een emotie vaak de energie die onder het dwangmatige denken en obsessieve handelen zit, en die het denken en handelen aanstuurt en vormgeeft.

De overgang van puur en helder gewaarzijn naar een emotionele reactie die je klemzet, gaat echter in milliseconden. Daarom heb je ook een scherpe intelligentie en een hoge gevoeligheid nodig om te kunnen begrijpen waar de vajrayana überhaupt over gaat. In de hinayana hoef je niet zoveel te begrijpen, je doet gewoon wat er gezegd wordt. Er zijn 256 regels voor monniken en 384 voor nonnen, want vrouwen zijn gevaarlijk en verleidelijk en moeten daarom meer ingeperkt worden, en er zijn leefregels voor leken Als je die nou maar volgt, dan maak je de hoeveelheid negatief karma die je al hebt in ieder geval niet groter.

In de vajrayana zit er geen moraal onder. Het gaat niet om wat goed of fout is, maar het onderzoek is open: Hoe gebeurt iets? Hoe en waarom word je kwaad of jaloers? Hoe ervaar je de energie van een emotie? Hoe zet je jezelf neer? Hoe zet je jezelf klem? Hoe verstrengel je met anderen? En als verdergaand onderzoek: Wil je dat wel veranderen? Wat is veranderen? Wat is vrijheid? Hoe word je werkelijk vrij? 

Uit: Robert Hartzema & Marjan Möller, MANDALA, energie, emoties en bevrijding.Bron uitgeverij Karnak
Robert Hartzema geeft ruim dertig jaar onderricht in het Tibetaans boeddhisme, meditatie en yoga vanuit de dzokchen-traditie. Hij schreef dertien boeken, waaronder een trilogie over de kernthema’s uit dzokchen: Ruimte, Tijd en Bewustzijn. Dimensies van bewustzijn is het laatste deel. Samen met zijn vrouw Marjan Möller geeft hij de jaartraining Boeddhistische Psychologie en voortgezette groepen over dzokchen. In de groepen geeft Robert de meditaties en uitleg, Marjan geeft de yogaoefeningen en samen doen zij de uitwisselingen. Hij belichaamt meer het doen en zij meer het Zijn. Het feit dat zij samen de groepen geven, torpedeert de mogelijkheid om hen in een positie als leraar te idealiseren; en omdat zij er als partners zitten fungeren zij als een mannelijk en vrouwelijk projectiescherm. Zelf genieten zij voornamelijk van de wederzijdse stimulans en uitdaging.

Categorie: Boeddhisme, Columns, Geluk Tags: begeerte, emotie, gevoelens, haat, mandala, woede

Lees ook:

  1. ‘Onze vijand is onze woede, haat, begeerte, fanatisme en discriminatie jegens mensen’
  2. shin-denshin
  3. ‘Dat felle, het echt geëngageerd zijn, is wel een beetje geschiedenis voor mij’
  4. De spiegel van Menno Ter Braak

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Siebe zegt

    27 februari 2024 om 08:35

    Mensen kennen van alle toe aan het Ik of Ego. Maar Boeddha leert in de Pali sutta’s echt dat er geen Ik is als aanstichter van gedrag, denken, emoties, willen. Er is wel onwetendheid over de natuur van geest. Dat dit een Ik is. En die onwetendheid die speelt een rol als aanstichter maar nooit een Ik Het Ik als aanstichter kom je in boeddhisme niet tegen. Dat mensen denken dat er in anderen of zichzelf een Ik zit die van alles aansticht is precies wat onwetendheid is. Het Ik heeft nog nooit een emotie veroorzaakt. De combinatie van onwetendheid en begeerte doet dit.

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • De via negativa voor nitwits
    • Het jaar 2025 – dag 129 – vrede en alle goeds
    • De dood van de paus
    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.