• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » De hunkering naar heil en de macht van zelfbedrog

De hunkering naar heil en de macht van zelfbedrog

18 augustus 2022 door Taigu

Als je niet oppast kan boeddhisme worden vervormd in de mal van het al te menselijke wensdenken in termen van houvast waar geen houvast is. Op iedere stap loert de dreiging van zelfbedrog.

Door zijn ontkenning van het bestaan van een onsterfelijke ziel (atman) heeft het boeddhisme in zijn lange wordingsgeschiedenis vaak gekampt met een ‘nihilistisch’ imago.

Identificatie met een permanent zelf mag dan volgens het boeddhisme de bron zijn van egoïsme en de oorzaak van lijden (dukkha), maar naarmate het de kloosters verliet en de massa’s bereikte, bleek de gapende leegte (sunyata) niet altijd goed te ‘verkopen’.

Er waren ook praktische problemen. Hoe moest het boeddhisme worden verzoend met het diepgewortelde geloof in karma en reïncarnatie in India als een onsterfelijke ziel niet bestond? Wat reïncarneert er dan?

Binnen het Indiase boeddhisme kwam de Yogacara-school (vierde eeuw na Chr.) met een kunstgreep. Mensen lossen na hun dood op in de energie van het universum, maar hun karmische erfenis wordt bewaard in een onderbewust krachtenveld, het opslagbewustzijn.

Mutatis mutandis kom je dit opslagbewustzijn in de moderne tijd tegen als het ‘collectieve onbewuste’ in de psychologie van Carl Gustav Jung. Zowel het individu als de cultuur putten uit een onderbewust reservoir van voorgevormde krachten, stelt hij. Zijn gebruik van de mandala als middel om het psychische krachtenveld van patiënten te visualiseren, ontleende Jung aan het Tibetaanse boeddhisme dat mede beïnvloed is door Yogacara.

In de voorstelling van Yogacara verbinden mensen zich tijdens hun leven met zaden in het opslagbewustzijn. Uit negatieve zaden vormen zich onheilzame mentale formaties, uit positieve zaden heilzame mentale formaties. De kunst is om in een proces van leren steeds meer van ‘vals’ naar ‘waar’ bewustzijn te komen. Bijvoorbeeld Thich Nhat Hanh, een Vietnamese zenleraar, verwoordt in zijn leerredes op deze wijze een eigentijdse variant op dit oeroude mahayanadenken.

De Yogacara-school vormde een stap op de weg naar de wording van een kosmisch boeddhisme. Zij bood een uitgewerkte bewustzijnstheorie waarbij de ‘kleine’ geest van de niet ontwaakte mens ankert in de ‘grote’ geest, de onzichtbare, ‘lege’ substantie die het Al van de kosmos bijeenhoudt. Zie hier de oorsprong van Big Mind, dat in sommige boeddhistische kringen tegenwoordig goed schijnt te verkopen.

Voor de menselijke hunkering naar heil was in de geschiedenis van het boeddhisme het aanbod van Yogacara in vele gevallen echter nog steeds te abstract-filosofisch. In een volgende iteratie ontwikkelde zich in het mahayanaboeddhisme de religieuze voorstelling van een boeddhanatuur. Het vermogen tot ontwaken werd als het ware gevisualiseerd in een kleine boeddha, het ‘innerlijk kind’ in iedere mens. De boeddhanatuur was naar aard leeg, maar de verbeeldingskracht van de metafoor miste in de praktijk zijn uitwerking niet als bindmiddel voor volgelingen.

Op iedere stap van zijn historische ontwikkeling is het boeddhisme omgeven door filosofische controverses, van binnen en van buiten uit.

Boeddhanatuur als leeg ervaren en vanuit de kleine geest doorstoten naar ‘s mensen Ware Natuur is de kern van verschillende mahayanascholen, van Ch’an en Zen tot en met Dzogchen. So far, so good.

Maar het is in de psychologie van de individuele mens een kleine stap van boeddhanatuur naar atman en van Big Mind naar de Al-geest brahman, ook omdat je zelf misschien niet weet door welke diepe krachten je voorstellingsvermogen wordt voortgestuwd. Al was het alleen maar door de taal die als het ware uitnodigt tot de voorstelling dat mensen een boeddhanatuur ‘hebben’. Als je niet oppast kan het boeddhisme worden vervormd in de mal van het al te menselijke wensdenken in termen van houvast waar geen houvast is. Op iedere stap loert de dreiging van zelfbedrog.

De uitdaging is om in vorm leegte te zien en te blijven zien (en vice versa). Maar hoe weet je of de mat de plaats is van bevrijdend inzicht of van escapisme, van een tijdelijke vlucht voor de samsara? Hoe weet je of de boeddhanatuur een zielservaring is, een vonk van de kosmische boeddha waaraan je je kunt vasthouden wanneer het leven moeilijk is, of een toegangspoort tot de wijsheid voorbij alle wijsheid?

Boeddhisme is naar ieders persoonlijke voorkeur uit voorraad op maat leverbaar in een veelheid van mengvormen. Met of zonder devotie. Met bodhisattva’s als reëel existerende bovennatuurlijke wezens of boddhisattva’s als symbool of archetype. Met genade (Pure Land) of zonder. Met of zonder karma en reïncarnatie. Met of zonder esoterie (zoals tantra). Met of zonder hemelse rijken waarin boeddha’s hun ‘ultieme’ leringen in gereedheid houden totdat het menselijke bevattingsvermogen er rijp voor is deze te ontvangen.

Gelukkig schrijft Joseph Goldstein, een leraar in de theravadatraditie, in een van zijn boeken dat je niet hoeft te geloven in de boeddhistische kosmologie en wat dies meer zij om deelachtig te mogen zijn aan de bevrijdende werking van de oorspronkelijke inzichten die aan het boeddhisme ten grondslag liggen (de vier edele waarheden).

Historische en filosofische kritiek is geen vervanging voor de persoonlijke heilservaring, maar wel een gesprekspartner, een innerlijke stem die je waarschuwt voor de macht van zelfbedrog en je in het subtiele spel van vorm en leegte op de juiste koers kan houden.

Categorie: Boeddhisme, Columns, Geluk, Jules Prast Tags: Atman, Carl Gustav Jung, dukkha, houvast, yogacara

Lees ook:

  1. Taigu – Mijmeren in mijn bodhisattvabedje
  2. De hunkering naar heil en de macht van zelfbedrog
  3. Taigu – Mijmeren in mijn bodhisattvabedje
  4. Ontkennen om te kunnen groeien: Anatman

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Taigu

Taigu (Jules Prast, 1961) is historicus, auteur en zenboeddhist. Hij put veel inspiratie uit Shinran en uit de nembutsu als koan, mantra en lied van groot vertrouwen. Zijn gezondheid wordt ondermijnd door sarcoïdose, een invaliderende chronische ontstekingsziekte. Wanneer hij er echter de conditie voor heeft, laat hij zijn geest graag vrijmoedig dwalen over het boeddhisme en de wereld. Evenals bij de Japanse zendichter Ryokan Taigu staat zijn dharmanaam voor ‘grote dwaas’. Meer informatie 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door
  • Locaties
  • Overzicht op kaart

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

14 sep
Tao en geluk; vijf bijeenkomsten
14 sep 23
26 sep
The Bodhisattva Vows: Making Bodhicitta work in daily life
26 sep 23
26 sep
cursusreeks Dhammakaya meditatie
26 sep 23
27 sep
Online Lezingenserie 'Universele Wijsheid' (2)
27 sep 23
27 sep
Online Service Bibliotheek Stichting Bodhisattva
27 sep 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    De taal van het lijden  (deel 1 van 3)

    gastauteur - 20 september 2023

    De taal welke zich op verschillende momenten in ons leven aan ons openbaart, meestal in de vorm van verlies, pijn en verdriet, het diep begrijpen ervan, te leren het lijden te omarmen, er ruimte voor te creëren, zodat het uiteindelijk los kan komen.  Leren één te worden met de ontvouwing van het leven en het ontdekken, blootleggen en hervinden van deze nobele waarheid. Hoewel dit vaak een erg zware taak lijkt, en voor velen van ons te moeilijk om zelfs maar over na te denken, ligt er binnen dit proces van herkennen en het omarmen van lijden, een ontvouwen van kalmte, vreugde, vrede en harmonie met onszelf en de wereld om ons heen. Elke keer dat we dichter bij deze ontvouwing komen, tillen we een klein stukje van de sluier op die ons ware wezen omhult.

    Taigu – Tibetaans bijgeloof op gespannen voet met anatman

    Taigu - 19 september 2023

    Het geloof dat Tibetaanse boeddhisten vertegenwoordigen in de zielsverhuizing van de dertiende naar de veertiende Dalai Lama, en bij diens overlijden naar de vijftiende, onderstreept nog eens de ondoorzichtige magie waarvan het Tibetaanse boeddhisme is doortrokken. Je zou het een scepticus niet kwalijk kunnen nemen, wanneer deze de conclusie trekt dat bij de overgang van de ene op de andere Dalai Lama een loopje wordt genomen met het leerstuk van anatman, een van de klassieke hoekstenen van het boeddhisme.

    Ardan, van zenleraar tot brugwachter – ‘Je opent de brug en je sluit ‘m weer. Bijna zen.’

    Ardan - 11 september 2023

    'Ik wil mezelf niet opzadelen met titels. En bovendien zei me de titel 'zenleraar' niet zoveel. Was ik nu anders geworden? Kon ik nu beter mensen begeleiden dan daarvoor? Het klopte voor mij niet. Datgene wat mij het meest gebracht had, namelijk die vrije vrouw/man zonder titel liep nu met een titel rond. En dat beviel me niks.'

    Pseudo-Cicero, pseudo-troost?

    Erik Hoogcarspel - 11 september 2023

    Cicero voert in zijn epistel aan dat we niet overmatig moeten rouwen om de dood van een geliefde, omdat er bij de dood voor de geliefde zelf weinig verloren gaat. Het leven is nu eenmaal niets dan ellende. Als je de pech hebt geboren te zijn geworden, kun je maar beter gauw dood zijn. Je hoeft ook niet oud te worden om te slagen in het leven.

    Wat loert daar in de duisternis?

    Kees Moerbeek - 10 september 2023

    Eeuwenlang zwierven ze in de bergen, de bossen, de velden, in de rivieren en langs de kust en joegen de Japanners de stuipen op het lijf of belaagden ze. Ze zijn ook nu niet weg te denken, de yokai.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Boeken – Tot onze grote spijt
    • Onderzoek Ipsos: 1 op 5 jongeren heeft klimaatstress
    • Securitybedrijf vermoedt malafide app in Apple Store gericht tegen Tibetanen
    • Eenheidsbewustzijn: een machtige monistische meme
    • Het jaar 2023 – dag 248 – waterkanon

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.