• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » De Boeddha als mens

De Boeddha als mens

31 december 2018 door André Baets

De historische Boeddha is al lang dood. En dat komt de latere volgelingen goed uit. Over een dode meester kan je fantaseren, je kunt hem belangrijk maken, beter, bovenaards. Je kunt projecteren, een droom om hem heen weven. Dan wordt hij meer mythe dan realiteit. En de Boeddha is er niet meer om te zeggen: “Nee, zo bedoelde ik het niet.”

In de Pali Canon wordt de Boeddha als mens voorgesteld. Weliswaar met bijzondere eigenschappen.
Zaken zoals helderziendheid, helderhorendheid, het kennen van vorige levens e.d. zijn echter niet het alleenrecht van de Boeddha, komen niet door een ‘goddelijke’ natuur, maar zijn haalbaar voor ieder die de verlichting, het ontwaken bereikt (Samyutta Nikaya 51.11 en 51.22).

Dat de Boeddha in de Pali-Canon als een mens van vlees en bloed wordt voorgesteld strekt de samenstellers tot eer. Zij hadden er evengoed voor kunnen kiezen (zoals in latere stromingen gebeurt) om de Verhevene te idealiseren, zijn menselijkheid te verdoezelen.

In de Pali-Canon (DN 4) beschrijft de brahmaan Sonadanda de Boeddha als volgt:
“De asceet Gotama is knap, ziet er goed uit, wekt vertrouwen, is begiftigd met de hoogste schoonheid van gelaatstrekken, zier er uit als een god, is imposant als Brahma, niet klein van verschijning.
De asceet Gotama heeft een mooie stem, een prettige manier van spreken; hij is in het bezit van een beschaafd, gearticuleerd, sonoor stemgeluid; hij is in staat dingen goed uit te leggen.”

Bij zijn tijdgenoten viel niet enkel de uitstraling en welbespraaktheid van de Boeddha op maar ook zijn lichaamslengte en lichte huidskleur.
Na een discussie met de jaina leek Saccaka Aggivessana (MN 36) stelt deze vast dat de huidskleur van de Boeddha licht was gebleven [zijn gezicht was dus niet rood aangelopen door de heftige discussie]. Deze uitlating is niet alleen een lofuiting op de kalmte en zelfzekerheid van de Boeddha, maar ook een compliment over zijn afstamming.
Historisch gegroeid bestond de groep der intellectuelen (brahmanen, krijgers en handelaars) in de tijd van de Boeddha hoofdzakelijk uit nakomelingen van blanke Indo-arische immigranten en hun lichte huidskleur was een aanduiding van een betere sociale afkomst
(kaste = vanna = lett. kleur).

Soms wordt de Boeddha voorgesteld als een sociaal hervormer, die tegen het kastensysteem en de onrechtvaardigheid ervan inging. Hoewel hij de goddelijke oorsprong van de brahmanen bestreed [ de Boeddha weerlegde de bewering dat elke brahmaan uit de mond van de god Brahma wordt geboren door te wijzen op de vele zwangere brahmaanse vrouwen (DN 27) ] was hij er toch van overtuigd dat de kasten bepaald worden door de natuurwet van karma en wedergeboorte:

“De wezens zijn de eigenaars van hun daden, zijn de erfgenamen van hun daden, komen voort uit hun daden, zijn gebonden aan hun daden, hebben hun daden als hun toevlucht. Het zijn hun daden die wezens onderscheiden in laagstaanden en hoogstaanden.” (MN 135)

Sociale ongelijkheid is dus een resultaat van vroegere daden; ieder heeft zijn sociale stand karmisch verdient. Bovendien werd het kastensysteem, ten tijde van de Boeddha, niet als benauwend ervaren.
De kasten(vanna) en sub-kasten (jati) vertegenwoordigden meer een beroepshiërarchie die uit de arbeidsverdeling voortkwam. De mensen werden erdoor gecategoriseerd naar de aard van hun beroep en de jongemannen werden erdoor aangespoord het beroep van hun vader op te nemen en binnen de kaste te huwen.
Maar niemand was verplicht het beroep van de vader uit te oefenen of binnen de kaste te trouwen.
Ook voor diegenen die behoorden tot de laagste kasten was het niet onmogelijk om op de sociale ladder te stijgen en, zo niet voor zichzelf, dan toch voor hun nakomelingen de erkenning als lid van een hogere kaste te bewerkstelligen.
Van de onverbiddelijkheid die het kastensysteem later aannam en van de wreedheid om degenen die vuil werk deden als onaanraakbaar uit de maatschappij te verbannen, was er in de tijd van de Boeddha nog geen sprake.

De Boeddha verzette zich niet tegen het kastensysteem op zich, maar tegen de foutieve geesteshouding van de mensen tegenover degenen die tot een andere kaste behoorden.
Zijn bezwaar richtte zich tegen het superioriteitsgevoel van de brahmanen en tegen de opinie dat het behoren tot een bepaalde kaste iets over de waarde van de persoon zei.

Op een vraag van koning Pasenadi in verband met het onderscheid tussen de verschillende kasten, antwoordt de Boeddha met een vergelijking:

“Er is, op het punt van bevrijding, geen enkel verschil tussen de standen. Het is te vergelijken met een man die met droog sakahout een vuur ontsteekt, hitte produceert. Een andere man ontsteekt een vuur met droog damarhout en produceert zo hitte. Nog een andere man doet dat met mangohout, weer een andere man met vijgenhout.
Wat denkt u, majesteit, zou er tussen deze vuren, die met verschillende soorten hout ontstoken zijn, enig verschil bestaan?”
“Zeker niet, Heer.”
“Net zo, majesteit, bestaat er, als er 
[ innerlijk ] vuur door energie wordt teweeggebracht, door streven geproduceerd wordt, geen enkel verschil op het punt van bevrijding.” (MN 90)

Maar de Boeddha deed wel een slimme zet. Hij ging langs de ene kant in tegen het brahmaanse afstammingssnobisme, maar langs de andere kant erkende hij de spiritualiteit van de kaste der brahmanen door het begrip ‘brahmaan’ tot een ethisch begrip om te vormen. Hij verklaarde meermaals dat men geen brahmaan door geboorte is, maar door waardig optreden en ethisch hoogstaand gedrag. Wat ook iemands kaste is, ieder die de noodzakelijke zelfdiscipline bezit, kan men als brahmaan aanduiden.

Udana I.5:

Aldus heb ik gehoord.
Eens verbleef de Verhevene in Savatthi, in het Jetavana, het park van Anathapindika. In die tijd gingen de eerwaarden Sariputta, Maha-Moggallana, Maha-Kassapa, Maha-Kaccana, Maha-Kotthita, Maha-Kappin, Maha-Cunda, Anuruddha, Revata, Devadatta en Ananda
 [ allen afkomstig uit verschillende kasten ] naar de Verhevene toe.
De Verhevene zag die eerwaarden van verre aankomen en richtte zich tot de aanwezige monniken: “Dit, monniken, zijn brahmanen die daar aankomen! Dit zijn brahmanen die daar aankomen!”
Na die woorden zei een monnik die van brahmaanse afkomst was, het volgende tot de Verhevene: “Wanneer, Heer, is men een brahmaan en wat zijn de eigenschappen die iemand tot een brahmaan maken?”
Toen dan, toen de Verhevene de betekenis hiervan doorgrondde, welde er op dat moment spontaan deze uitspraak in hem op:

Zij die slechte geestestoestanden weren
en die altijd vol van aandacht leven;
ontwaakten die de ketenen geslaakt hebben;
zij waarlijk zijn brahmanen in de wereld.”

Dat de Boeddha een gewoon mens was impliceert dat hij een lichaam had dat onderhevig was aan ziekte, ouderdom en dood. Ook dit vinden we in de Pali-Canon terug.

In de Mahavagga Vinaya (Mv 8.1.30 en Mv 6.17.1) wordt verteld hoe de Boeddha bij zichzelf een – bij bedelmonniken bijna onvermijdelijke – maag-darmkanaal infectie behandelt door het drinken van heet water met melasse, het nemen van laxeermiddelen en het eten van gortepap.

In de Sekha-Sutta (MN 53) lezen we dan weer:
“Eens verbleef de Verhevene in Kapilavatthu, in het park van Nigrodha. (…) Daar onderrichtte hij de Sakya’s tot diep in de nacht met een Dhamma toespraak en hij wekte hen op, inspireerde hen en verblijdde hen.
Daarop richtte hij zich tot de eerwaarde Ananda: ‘Ananda, laat tegenover de Sakya’s je licht schijnen over de leerling die op weg is.
Mijn rug doet pijn, ik ga me uitstrekken.’
‘Goed, Heer’, antwoordde de eerwaarde Ananda hem instemmend. Toen vouwde de Verhevene zijn mantel in vieren en legde zich op zijn rechterzijde in leeuwenhouding neer, waarbij hij zijn ene voet op de andere legde en zich aandachtig en volbewust een moment inprentte om weer op te staan.” 
(…)

Hetzelfde thema vinden we terug in de Sangiti Sutta (DN 33):
(…) “Sariputta,de monniksschare is nog steeds vrij van sloomheid en traagheid. Laat je inspireren tot een Dhamma-preek tot de monniken. Mijn rug doet pijn. Ik wil hem strekken. (…)

In de Jara-Sutta (SN 48.41) wordt verteld hoe de Boeddha met zijn pijnlijke rug in de warme zon zittend, beschouwingen houdt over het verval van het lichaam bij ouderdom, terwijl Ananda zijn benen masseert.

Waarschijnlijk ging het om een geval van hernia. Warmte deed zijn zieke rug goed, hetgeen de Verhevene ertoe bracht om op latere leeftijd regelmatig in Rajagaha te verblijven, waar hij in de daar aanwezige hete bronnen kon baden.

Kort voor zijn overlijden merkte de Boeddha nog over zijn lichaam op:

“Ik ben nu oud, bejaard, een oude man; ik ben op jaren en heb een respectabele leeftijd bereikt; ik ben tachtig jaar. Zoals men een oude wagen gaande houdt door hem met banden bijeen te binden, evenzo, Ananda, wordt het lichaam van de Voleindigde gaande gehouden door het als het ware met banden bijeen te binden.
Alleen wanneer de Voleindigde door de aandacht af te wenden van alle verschijnselen en door bepaalde gevoelens te laten ophouden de van verschijnselen vrije concentratie van de geest bereikt en daarin verblijft, ervaart het lichaam van de Voleindigde comfort.”
 (DN 16)

Ook wat zijn overlijden betreft wordt de Boeddha in de Pali-Canon zeer menselijk voorgesteld.
Was het nu door een voedselvergiftiging of -meer waarschijnlijk- een bij ouderen frequent voorkomende en fatale ontsteking van de dunne darm; de Verhevene leed de laatste dagen van zijn leven aan hevige kolieken en bloederige diarree.
In de Maha-Parinibbana-Sutta (DN 16) wordt verteld hoe een man, Pukkusa genaamd, bij het zien van het door diarree besmeurde gewaad van de naast de weg liggende Boeddha, uit medelijden zijn bedienden om twee gewaden stuurt. Eén voor de Boeddha en één voor Ananda.
In Kusinara aangekomen besefte de Verhevene dat dit zijn laatste rustplaats zou worden. In het Upavatthana bos ging hij, misschien door de hevige krampen, op zijn rechter zijde liggen. Met heldere geest instrueerde hij Ananda betreffende zijn uitvaart en na zijn monniken nog één maal de kans gegeven te hebben om vragen te stellen sprak hij zijn laatste woorden:
“Welaan dan, monniken, ik zeg jullie, wat de mens bezielt, is aan vergankelijkheid onderhevig; streeft niet aflatend [naar het onvergankelijke, het nibbana]!

Daarop viel hij in een coma, dat Anuruddha aan de monniken uitlegde als een diepe meditatietoestand en zonder weer tot bewustzijn te komen, ging de tachtigjarige het parinibbana binnen, de toestand van bevrijding van het lijden na het afleggen van het lichaam.

  • Voor de volledige levensloop van de Boeddha verwijs ik naar “De historische Boeddha” geschreven door H W Schumann en vertaald door Jan de Breet uitgegeven bij Asoka 2009.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Andre Baets, Boeddhisme, Dharma en filosofie Tags: André Baets, Boeddha, Buddhavacana, Jan de Breet, mens, Pali-canon, Rob Janssen

Lees ook:

  1. Kandaraka-sutta: over de vier typen van personen in de wereld
  2. Ananda, bewaker van de dhamma (deel 2)
  3. Evam me sutam, aldus heb ik gehoord…
  4. ‘De Dhamma en de discipline die door mij onderwezen en uiteengezet zijn, die zijn na mijn heengaan jullie leraar’

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Piet Nusteleijn zegt

    1 januari 2019 om 10:49

    Wat is de reden dat we z’on oude man blijven volgen; belangrijk blijven vinden? Waarom blijven we Boeddha minstens interessant vinden?
    Zijn we niet toe aan verversing?
    Opmerkelijk is het dat de joden bij Mozes zijn blijven hangen, de christenen bij de later gekomen Jezus en de Mohammedanen bij de nog weer later gekomen Mohammed.
    Bahá’is blijven hangen bij Bahá’u’lláh, die nog weer later gekomen is, grondlegger van het Bahá’i-Geloof, dat zich afficheerd als de nieuwste wereldgodsdienst.
    Zit daar een lijn in? Qua opvolging?
    Of is het zo dat we niet meer moeten (na)volgen. Goede vragen voor een “nieuw” jaar?

  2. Lp Sander Khemadhammo zegt

    5 januari 2019 om 16:21

    Mooie analyse van het wezen v.d. historische Boeddha. Voor de vroege boeddhisten was de Boeddha eerst en vooral een groots leraar die een voorbeeld was en inspiratie, en een bewijs van het wijze leven.

Primaire Sidebar

Door:

André Baets

Boeddhist en auteur (Kagyu, Zen en Theravada). André publiceert op zijn site Buddhavacana (woorden van de Ontwaakte) en het Boeddhistisch Dagblad sutta’s uit de Pali-Canon. 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

23 mrt
Zen Meditatie Introductie
23 mrt 23
03 jun
Zen in Twente ochtend met Doin Sensei op 3 juni
3 jun 23
04 jun
Lezing 3 principal aspects of the path
4 jun 23
04 jun
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
4 jun 23
04 jun
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
4 jun 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    A-sociale media

    Erik Hoogcarspel - 31 mei 2023

    Als boeddhist kun je Internet misschien als oefening gebruiken. Het is in feite een karikatuur van saṃsāra. De begeerte, de afgunst, de woede, de illusie en de leegte zijn er nog gemakkelijker te begrijpen. Als je het scherm van je mobieltje kunt leren zien als een soort ingewikkelde lamp waar niets gebeurt, kun je misschien ook begrijpen dat de werkelijkheid waarin je leeft een soort openheid is waar echt niets gebeurt.

    De afsluiting van de A12 en het boeddhisme

    Joop Ha Hoek - 30 mei 2023

    Mag je de snelweg A12 een paar uur afsluiten om de mensheid te behoeden voor de ondergang? Is het erg om als automobilist even stilte staan of op die dag de weg te vermijden. Was de Boeddha ook een dwarsligger? Zanger/componist Hans de Booij  schuwde als boeddhist het eenvoudige handwerk niet.

    Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

    Joop Ha Hoek - 29 mei 2023

    ‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

    Waarover praten we als we het over identiteit hebben?

    Kees Moerbeek - 28 mei 2023

    Zolang de identiteitsstrijd werd gevoerd uit naam van gemarginaliseerde of als minderwaardig beschouwde minderheidsgroepen, stond deze op het programma van links. Zodra de referentiegroep echter een meerderheid werd, of een groep die zichzelf superieur opstelde naar andere groepen, werd het bestempeld als een rechts of extreemrechts geluid.

    Daoïsme, de mystieke traditie, een bloemlezing

    Erik Hoogcarspel - 27 mei 2023

    Jan de Meyer (1961) is sinoloog en vertaler. Hij doet al 40 jaar onderzoek naar het daoïsme en hij heeft een nieuwe bloemlezing geschreven van de belangrijkste teksten van het daoïsme. De meeste lezers zijn al bekend met twee beroemde teksten uit deze Chinese traditie: de Laozi en de Zuangzi. Beide teksten zijn al verschillende malen in het Nederlands vertaald, onder andere door de bekende sinoloog Kristoffer Schipperṣ.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Aanleg stuwdam – China jaagt lokale Tibetaanse bevolking van hun land
    • De Boeddha
    • “Ik dacht dat ik gek werd.” in 2Doc: Alleen thuis met een dienstwapen
    • VrijdagZindag – Dilemma
    • Tussen Atman en Brahman vind je de deur naar non-dualiteit

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens