Wat kunnen mensen toch veel bij elkaar bedenken. Soms reageer je: ‘OK’. En soms frons je: ‘Hmm?’. Zo gaat dat sinds Homo Sapiens uit de evolutie tevoorschijn kwam. De laatste tijd denk ik vaker ‘Hmm?’ dan ‘OK’. En dat terwijl anderen juist ‘OK’ zeggen.
Hoe is dat zo gekomen?
De wereld maakt de laatste paar eeuwen een ingrijpende schaalvergroting door. Er werd al wel gereisd, maar de koloniale machten ontdekten dat je exploiterend kunt reizen. Een wereld met oneindig veel plekken bouwden ze om tot één enkele plek. Dat geldt voor de economie en de politiek, maar vaak ook voor religies. Europa, de Verenigde Staten, Rusland en China zetten dat proces voort, met tegengestelde belangen.
Naast de vele lokale culturen lijkt er één mondiale cultuur te komen. Maar wat dan de gedeelde identiteit is, wordt niet duidelijk. Visies botsen en vaak is er helemaal geen visie. Gevolg: de schaalvergroting schept onduidelijkheid en onzekerheid. Zowel ‘OK’ als ‘Hmm?’ is mogelijk.
Om de gedachten te bepalen, hierbij wat eigen Hmm?-voorbeelden. Voor anderen kunnen die een OK-ervaring betekenen.
- Oorlogvoering schaalde op naar wereldoorlogen en steeds nieuwere wapens, afgewisseld met het vergeefse streven naar ‘nooit meer oorlog!’.
- De Verenigde Naties zijn in de praktijk vaak Verdeelde Naties.
- De klimaatcrisis is onmiskenbaar, maar wordt breed ontkend.
- Autocraten zeggen namens het volk te spreken, maar heffen de democratie op.
- Tech-giganten beweren voor verbinding te zorgen, maar faciliteren polarisatie
- NL is ontzuild, maar heeft na ruim een halve eeuw nog steeds geen moreel alternatief.
- Terwijl asielmigratie aantoonbaar een beperkt en oplosbaar probleem is, blazen populisten het op tot een nationale ramp.
- Politiek nationalisme blijkt economisch globalisme niet uit te sluiten.
Cultuur is het vermogen je in een samenleving te bewegen. Dat lukte aardig zolang samenlevingen naast elkaar bestonden en de nabijheid van buren normaal was. Maar een wereldcultuur vergt het vermogen je universeel te bewegen. Hoe doe je dat met 8 miljard mensen?
Lokale culturen blijken tamelijk taai te zijn, ondanks de schaalvergroting. Zowel landen die de verandering ondergaan als landen, zoals het onze, die de verandering teweeg hebben gebracht, laten dat zien. Elke cultuur past zich onvermijdelijk aan, maar cultuurverschillen blijven in stand. Men spreekt de wereldcultuur met een lokaal accent. De bestaande identiteit bepaalt hoe men meedoet. Bij alle aanpassing blijft er een constante spanning tussen eigen en vreemd.
Een doeltreffende manier om effectief om te gaan met die nieuwe wereld is nog altijd in wording. De wereldcultuur is nu in belangrijke mate een door reclame bevorderde materiële cultuur. Het kapitalistische systeem bedient consumenten. De vermaakindustrie overstroomt een wereldmarkt met muziek, films, TV-series, social media en toerisme. Bepalen die hoe je je in de uitdijende wereldcultuur gedraagt?
In die omstandigheden kan zo’n lijstje als hierboven opgesteld worden. Breed bestaat de verleiding om te reageren met ‘OK, zo gaan die dingen nu eenmaal’. Of met een populistisch ‘Hmm?’ dat de angst exploiteert, zonder met een oplossing te komen.
Ondertussen is de normloosheid, bij gebrek aan een visie, sluipend normaal aan het worden. Voorlopig heb ik daarom ruim aanleiding om te hummen.
