Wat betekent Kerst voor jou? Welk antwoord dient zich als eerste aan?
Kerst is een landschap waarop in de loop van de eeuwen steeds nieuwe betekenislagen zijn afgezet. Het feest is hoogtij voor de kerk, maar ook voor de betekenistoekenning, nu feitelijk wereldwijd. Wil je de mens aan het werk zien met diens vermogen om eindeloos betekenissen aan te dragen, kijk dan naar Kerst.
Dat begint feitelijk al voordat het kerstkind geboren werd. De oudste betekenislaag, van het midwinterfeest, dateert uit voor-christelijke tijden. Daarna komt de christelijke laag. En in onze tijd zien we de invulling vanuit de consument.
De betekenissengeoloog kan gaan boren in dit Kerst-landschap. Voordat het boren begint, is de vraag – typisch noordelijk halfrond – of er sneeuw ligt. ‘Middenin de winternacht…’. Het evangelieverhaal, zonder datum, werd al snel aangevuld, met dank aan het voorchristelijke repertoire.
Zo is meteen verwezen naar de zonnewende en de langste nacht van het jaar. Ook de nachtmis past hierbij. Seizoensovergangen worden in veel culturen symbolisch of ook ritueel gemarkeerd. Kerst is lichtfeest in donkere tijden. Anderzijds wijst de kerstboom, met zijn eeuwige, seizoensbestendige naalden, op een heel andere betekenis.
Kerst en kerstening komen samen in de christelijke betekenislaag. De geboorte van de godsdienststichter Jezus van Nazareth is in twintig eeuwen christelijke theologie van alle mogelijke kanten belicht. In de Kerstmuziek horen we daarvan deels de neerslag. In oorlogstijden krijgt het ‘Vrede op aarde’ een extra betekenis.
En dan is er de consumentenlaag. Van de tuincentra tot de presentjes onder de kerstboom wordt Kerst ingevuld als koopfeest. De supermarktreclames dicteren de gezellige kerstdiners met drie generaties en nog meer gangen. De kerstman is als Santa Claus een vage herhaling van Sinterklaas, alweer met gebruik van voorchristelijke elementen.
De honderden andere betekenissen passen niet in mijn driehonderdwoorden-column. Nu ja, je hebt intussen vast mijn beginvraag al beantwoord!
