Vrijdag Zindag – Illusies

We hebben het nauwelijks in de gaten, maar veel in het leven draait om illusies. Als zinsbegoochelingen zouden ze de uitzondering moeten zijn, maar ze zijn veeleer de regel. Illusies zijn even vanzelfsprekend als onmisbaar. En heel functioneel.

Als u dit leest, is de illusie bijvoorbeeld dat u mijn woorden op dezelfde manier uitlegt als ik ze bedoel. Ik probeer natuurlijk zo helder mogelijk te schrijven, maar een misverstand doet zich gemakkelijk voor. Neem nu alleen al het woord ‘illusie’. Wat voor betekenissen hangen voor u aan die term?

Of ga naar een toneelstuk of een film, ga erin op. Vergeet dat er eigenlijk iets opgevoerd wordt. Wees tot tranen toe bewogen, of lach je tranen. De illusie werkt! Je vergeet dat je naar kunstmatige werkelijkheid zit te kijken.

Ander voorbeeld: hoe we de dood als eindigheid van ons leven doorgaans negeren, alsof we stilzwijgend geprolongeerd worden. Welbevinden is het normale, misère de afwijking waar je pas aan denkt als die zich aandient.

In het woord ‘illusie’ zit dezelfde woordstam als in ‘ludiek’ en ‘homo ludens’ – de spelende mens. Illusies vormen ons speelgoed. We spelen dat illusiespel in volle ernst, maar zo serieus dat we meestal niet door hebben dat we spelen. We ervaren het niet als een probleem dat we met onbewezen vooronderstellingen bezig zijn.

Bij het illusiespel hoort de zekerheid dat wat wij doen normaal is. We doen net alsof er geen beter alternatief bestaat. We weten eigenlijk wel dat er een achterkant zit aan de maan, maar alleen de voorkant telt. We ervaren onze eigen leefwijze of levensbeschouwing als uniek, afdoende en definitief. Terwijl we ook heel anders zouden kunnen leven. Zie de duizenden culturen voorbij onze horizon.

Hmm, levensbeschouwing, al dan niet religieus – zou dat ook een vanzelfsprekende illusie zijn?