Wat is het toch met religies dat ze niet alleen goede dingen in de mens naar boven halen maar ook het slechte?
Ik kijk met bewondering naar het Christendom waarin maatschappelijke betrokkenheid en opkomen voor de minder fortuinlijke medemens een belangrijk onderdeel van hun traditie is, en naar de Islam waar één van de vijf pijlers het geven van aalmoezen is (gij zult uw rijkdom delen; mijn woorden) en die geld verdienen aan geld door middel van rente categorisch afwijzen. Naar de prachtige muziek die religie heeft voortgebracht, met de muziek van Bach als hoogtepunt. En natuurlijk naar de bindende factor in een samenleving.
Tegelijkertijd vind ik religie eng waar mensen elkaar bevechten vanwege identiteit en de vraag naar wat de juiste vorm is. De waarheidsclaim die religies maken en het verabsoluteren van pragmatische regels tot verheven moraliteit levert niet veel goeds.
Ik moest hier weer aan denken doordat de strijd in Syrië, eerder dan verwacht, over lijkt te gaan in een religieuze strijd. Sjiieten en Soennieten, die op dezelfde manier tot dezelfde God bidden, omdat ze hopen op een hemels hiernamaals, maar van mening verschillen over wie er in 632 de eerste kalief moest worden, zijn bereid om elkaar te doden.
Voor het geval je de verleiding niet kunt weerstaan om te denken dat dit typisch Islamitisch is: de strijdbijl tussen katholieke en protestanten Ieren is wel begraven maar nog niet aan het roesten en de moslims in Birma zijn op de vlucht voor boeddhisten. Ook boeddhisten onderling kunnen er wat van en dat is in de geschiedenis niet bij verbaal geweld alleen gebleven. Nog niet zo heel lang geleden werden er in Dharamsala drie monniken vermoord (1997) wat er op zijn minst de schijn van heeft dat het te maken heeft met een controverse binnen het Tibetaans boeddhisme. Bovendien was de Islam in de middeleeuwen vele malen toleranter dan het Christendom. Wanneer dat precies veranderd is weet ik niet.
Kenmerkend aan al die interreligieuze en intrareligieuze strijd is dat het gaat over identiteit en vorm. Boeddhistische schisma’s kwamen vooral tot stand door verschillen van mening over de interpretatie van de regels (Vinaya). En wat ooit begon als niet-religieus antwoord op de vraag hoe we ‘geluk’ kunnen verwerven en lijden voorkomen ontwikkelde zich tot vaak dogmatische stromingen die, in de meest milde variant, elkaar de loef proberen af te steken over wat het originele of het meest zuivere of meest complete boeddhisme is. Veel ellende ontstaat ook doordat voorgangers een status toegedicht krijgen (dichter bij God of de verlichting) waar ze niet altijd mee om weten te gaan.
Religieuze vormen zijn ooit ontstaan om de inhoud te ondersteunen en te waarborgen. Wanneer vorm en inhoud verward worden ontstaat er echter gedoe.
Boeddhisme spreekt mij aan omdat het, anders dan klassieke religies, een psychologisch inzicht levert op grond waarvan je dit soort zaken zou kunnen voorkomen. Identiteit leidt tot voorkeur en afkeer (onwetendheid, gehechtheid, haat) en hoe sterker je identiteit hoe sterker je behoefte die te verdedigen en anderen te bestrijden. ‘Ik ben boeddhist’ maakt niet-boeddhisten tot anderen, ‘ik ben Tibetaans-boeddhist’ maakt ook andere boeddhisten tot anderen. En omdat ik mijn eigen identiteit wil verdedigen zet ik me af tegen anderen die iets zeggen wat niet in mijn straatje past. Zo voeden we de dualiteit waarvan het boeddhisme zegt dat het de oorzaak voor lijden is.
Boeddhisme zegt ook niet dat gij niet zult doden, liegen, stelen, u seksueel zal misdragen, bezatten of drogeren, maar boeddhisme zegt dat wanneer je het lijden wilt opheffen je die dingen beter achterwege kunt laten. Een gelofte afleggen is geen belofte aan boeddha of iemand anders, waar je tegen kunt zondigen, maar je intentie bekrachtigen wat je doet omwille van je eigen geest. Of je boeddhisme als religie hanteert of niet heeft niks te maken met geloven in reïncarnatie of niet maar of je de vorm gebruikt voor de inhoud of de vorm tot object maakt.
En toch is het ook wel begrijpelijk, religies hebben tot doel om het lijden te overstijgen en gaan daarom over iets wat er toe doet. Het is alleen jammer dat men vervolgens de religie, als vorm, gaat beschermen en uit het oog verliest wat het is wat er toe doet: ons welbevinden.
Maar ja, dat zijn maar mijn gedachtes.
Tom zegt
Robert, wat mij betreft is de strijdbijl die je aanhaalt niet begraven. Men heeft hem nog stevig vast,(de oranje marsen worden nog steeds gelopen) er wordt alleen, voorlopig, niet mee geslagen. En dan te bedenken dat Noord Ierland dat allemaal te danken heeft aan onze eigen Willem III van Oranje…. Het zou de verse koning der Nederlanden sieren zijn excuses aan de Noord Ierse katholieken aan te bieden voor het zinloos geweld dat zijn voorvader onder hen heeft gepleegd. Mooi voorbeeld voor de Britse kroon hetzelfde te doen. Op basis van, laten we zeggen, voortschrijdend inzicht. Het is immers nooit te laat om echt vrede te sluiten………