Het jaar 2021 – dag 321 – vetes

Gisteravond keek ik naar de documentaire ‘Vaccinatie vetes’  van Nadia Shah. Het vraagstuk wel of niet vaccineren zorgt voor een tweedeling in de maatschappij. Het sijpelt door tot achter de voordeur. Relaties die stuklopen en families die worden verscheurd.

Aan de hand van een aantal voorbeelden laat Shah zien hoe diep die verscheurdheid gaat. Een gevaccineerde vader die zijn niet-gevaccineerde dochter de toegang tot zijn huis ontzegt. Een jonge meid waarvan de vader voorstander is van vaccineren onder dwang en de moeder helemaal geen voorstander is van vaccinatie tegen corona. Een bejaarde dame die uit de bejaarden sjoelclub wordt gezet als ongevaccineerde. En een jong echtpaar met een baby die in een leefgemeenschap is getrokken en nu als ongevaccineerden als melaatsen wordt behandeld. En een man die beargumenteert waarom hij zich niet laat vaccineren maar totaal geïsoleerd raakt. Alleen een buurman wil met hem biljarten.

Ik vond de beelden van de jonge meid erg aangrijpend. Je ziet haar thuis bij haar vader die weinig aandacht lijkt te hebben voor haar argumenten. Vader vindt dat alle kinderen onder de 18 geen zeggenschap hebben over hun eigen lichaam, dat ouders beslissen of de kinderen wel of niet gevaccineerd worden. Ze zit ook bij haar moeder, laverend tussen wal en schip. Wel of niet laten vaccineren. Dan zwerft ze door de stad, op weg naar de Mac, waar haar al eerder de toegang is geweigerd. Ze aarzelt en twijfelt, zoekt beschutting in een steeg, maar gaat de Mac niet in, ze kan geen QR-code tonen. Waar denk je aan, vraagt Shah. ‘Dat wil je niet weten’, zegt het meisje. Het is zo schokkend, een meid aan het begin van haar leven, door gebeurtenissen buiten haar schuld zo geïsoleerd, zo verlaten.

De film, die onder de huid kruipt van mensen, laat ook beelden zien van een jonge ongevaccineerde vrouw die naar een demonstratie met gelijkgestemden gaat. Er is geen mondkapje te zien en er wordt omhelsd en gekust. Ze is even niet meer alleen.

Ik keek naar de aangrijpende docu door de bril van een journalist. Wilde leren begrijpen waarom mensen handelen en denken zoals ze handelen en denken. Ze niet als vijand zien. De omgeving van de mens is de medemens, schreef de nachtburgemeester van Rotterdam, de dichter Jules Deelder.

Mijn eigen sociale omgeving is heel anders dan van de mensen die in de film voorkomen. Zeker 99 percent van mijn familie en vrienden en sociale contacten is gevaccineerd. Al twee jaar knuffel ik mijn kleinkinderen niet, mijn dochter en haar man houden voldoende afstand als we elkaar sporadisch ontmoeten en als ik mijn vriendin, de kleindochter van zeevisser Thijmen, ontmoet doen we eerst een zelftest. Met redacteuren van het BD wordt niet meer vergaderd. Mijn zoon zie ik mondjesmaat. We zijn voorzichtig en bang.

Ik heb dozen met mondkapjes en gel, handschoenen, gelaatbeschermers en een draagbare UV-ontsmetter, ik moet er soms zelf om grinniken. En een QR-code die voor schijnveiligheid zorgt. Mijn wereld is beperkt maar harmonisch. Veilig? Nee dat ook weer niet, want ook gevaccineerden kunnen besmetten of besmet raken.

Vandaag besteedde het nieuwsmedium van de Nederlandse vereniging van journalisten (NVJ) aandacht aan de rol van journalisten in het coronaspektakel. Hoe ga je om met complottheorieën? Hoe serieus neem je je gesprekspartner. Wanneer publiceer je die verhalen? Zet je er letterlijk vraagtekens bij?

De NVJ: Ze bestonden altijd al, maar door de sterke groei van social media hebben complotdenkers tegenwoordig een veel groter platform. Sinds de COVID-19 pandemie lijken we er helemaal niet meer omheen te kunnen. Hoe ga je (als journalist) om met complottheorieën en -denkers als bronnen? En wat kun je doen om het vak en jezelf als individuele journalist te beschermen?

Hij zit tegenwoordig vast in een Noord-Ierse cel, maar daarvoor wist Micha Kat in vele media door te dringen met zijn complottheorieën. In het kort: de doodgewone Zuid-Hollandse gemeente Bodegraven zou de locatie zijn voor grootschalig satanisch kindermisbruik onder prominenten. Kat en zijn volgers legden bloemen op de graven van overleden kinderen en lieten zich zelfs door de ouders van deze kinderen niet weerhouden van hun theorie.

Coronavaccins met microchips erin, waardoor Bill Gates de mensheid kan volgen. 5G-masten die ons allemaal tot hersendode zombies maken als ze worden ‘geactiveerd’. Het zijn recente complottheorieën, maar het onderwerp an sich is van alle tijden. 11 september was een inside job, JFK is vermoord door de CIA en de maanlanding was nep. Zelfs in de Middeleeuwen fluisterde men al afwijkende verhalen door, zoals dat de pestepidemie zou zijn veroorzaakt door de Joodse bevolking.

Door social media wordt alles sneller en breder verspreid. Je ziet het veel in onzekere tijden. Mensen zoeken houvast om zaken te verklaren. Toeval vinden we als mensheid moeilijk te bevatten. Het ontstaan van een virus dat zoveel impact heeft op ons leven is hartstikke banaal, het is verleidelijk om daar een groter verhaal achter te zoeken.

Wat wel, wat niet

Het zorgt voor worstelingen bij menig journalist. We willen laten zien wat er speelt in de samenleving, maar geen onjuiste informatie verstrekken. Compleet negeren van complottheoristen kan bovendien averechts werken, omdat ze zich niet gehoord voelen en hun verhalen juist sterker aan gaan zetten.

De oplossing volgens door de NVJ geciteerde journalisten is om, bij het bespreken van complottheorieën, altijd te melden dat het niet klopt wat de persoon in kwestie zegt en het liefst ook waaróm niet. Dus de feitelijke onjuistheden uitlichten in een kader bij een krantenartikel of in de voiceover na een voxpop of tv-interview. Als je iemand laat roepen “Ik neem geen vaccin want daar zit een chip in”, moet je als journalist óók zeggen dat dit niet waar is.

Het is de taak van journalisten om actie te ondernemen op de polarisatie die door deze tegenstellingen in de maatschappij is ontstaan. Journalisten dragen daar zelf momenteel te vaak aan bij, ook al is dat onbewust, en verzaken daarmee de informatieplicht. Journalistiek richt zich te vaak op wat eruit springt. We hebben eerder oog voor extreme meningen en groepen die het hardst schreeuwen, waardoor ze een veel groter deel van de samenleving lijken uit te maken dan het geval is. Middengroepen moeten zich ook kunnen herkennen in het nieuws. Aldus de NVJ.

En tot slot: ‘Echte complotdenkers kun je niet overtuigen’

BIJSLUITER: het lezen van deze columns kan leiden tot groot geestelijk ongemak, woedeaanvallen, depressies, onbeheerst gedrag, angstaanvallen, maagzuur, zweten, ongeloof, twijfel aan eenieder, straatvrees, lange tenen en het geloof in het eigen gelijk. Bij de lezers. Scheldpartijen en een onbedwingbare drang om te reageren zijn waargenomen. Sommigen willen mij corrigeren. Of bedanken. Of prijzen. De drang om in verzet te komen is waargenomen, het abonnement op te zeggen. Sommigen besluiten de krant niet meer te lezen, of te boycotten. Er kwaad over te spreken. Te janken of te vloeken. De straat op te gaan om te demonstreren maar niet weten waartegen. Het boeddhisme de rug toe te keren. Of aan de drugs te gaan. En zo gaat het maar door.